İsti hava şəraiti sağlamlığa necə təsir göstərir?Düzgün qida seçilməməsi, qidaların düzgün saxlanılması və təkrar istifadəsi, infeksion, mövsümi insan davranışları, qidalanma rejiminin dəyişməsi kimi amilləri buna misal göstərmək olar.
Yay aylarında adətən həzm problemi, ishal, mədə ağrısı, öd daşının ağrı tutmaları, ürəkbulanma və qusma hallarından şikayətlənən pasiyentlərə daha tez-tez rast gəlinir.
YENINEWSTV.AZ-ın məlumatına görə, mütəxəssislər bildirilər ki, yay fəsli əsasən yuxu müddətinin azalması, orqanizmdəki reaksiyaların sürətlənməsi, iştahasızlıq, mayeyə tələbatın çoxalması və digər bu kimi hallarla özünü büruzə verir. Təbii ki, istinin fəsadlarından qorunmaq, daha çox istirahətimizə vaxt ayırdığımız yay fəslini sağlam, gümrah və xoş əhval ilə keçirmək üçün qida rasionunda ciddi dəyişikliklər etmək lazımdır.
İlk növbədə qida rejiminə diqqət etmək vacibdir. Səhər yeməyini 8-ə qədər, günorta yeməyini günün lap qızmar vaxtında deyil, saat 13-ə qədər, axşam yeməyini isə 18-dən gec olmayaraq yemək məsləhət görülür.
Yay mövsümündə qidalanmada kalorili məhsullardan, xüsusilə yağlı ət məhsullarından imtina edilməlidir. Əgər süfrənizi ət məhsullarısız təsəvvür edə bilmirsinizsə heş olmasa yağsız dana əti və toyuq ətinə üstünlük vermək olar.
Məlum olduğu kimi yayda maye qəbul etməyə daha çox ehtiyac yaranır. Ancaq bu heç də o demək deyil ki, həddindən artıq su işmək lazımdır. Bu orqanizmdə maye balansının pozulmasına səbəb ola bilər. Susuzluğu yatırmaq üçün tünd qara çaydan və kofedən çox da istifadə etməyin. Əksinə onların qəbuluna məhdudiyyət qoyun. Şirin qazlı sulardan da imtina etmək lazımdır. Susuzluq zamanı ən yaxşı vasitə yaşıl çay, mineral qazsız sular, təbii meyvə şirələri, nanə bitkisindən dəmlənmiş çaydır. Bəzən elə düşünülür ki, soyuq su yanğını daha tez kəsir. Ancaq bu yanlış fikirdir. Soyuducudan içilən soyuq su aldadıcı təsir bağışlamaqla yanaşı həm də müəyyən iltihabi xəstəliklərin yaranmasına səbəb ola bilər. Diqqət yetirsək görərik ki, dünyanın ən isti ölkələrində sususluğu yatırmaq üçün kiçik fincanlarda az miqdarda, ancaq tez-tez bitki çaylarına daha çox üstünlük verilir.
Yay mövsümündə yağlılığı az olan ağartı məhsulları gündəlik qida rasionuna daxil edilməlidir. Ancaq burda bir məsələni diqqətdə saxlamaq lazımdır ki, isti havada ağartı məhsulları keyfiyyətini tez itirməklə yanaşı onların tərkibində insan orqanizmi üçün zərərli olan mikriorqanizmlər yaranır. Buna görə də ağartı məhsullarından istifadə edərkən onların təzə olmağına və saxlama şəraitinə diqqət yetirin.
Təbii ki, yay fəslində süfrələrin bəzəyi təzə meyvələr olmalıdır. Meyvə xoşagəlimli qida olmaqla yanaşı həm də orqanizmin vitaminlərə olan tələbatını da ödəyir.
Təzə tərəvəzlərin bol olduğu yay mövsümündə onları qida rasionunda yetərincə istifadə etmək olar. Tərəvəzləri çiy halda yeməyə çalışmaq lazımdır. Salatlar düzəldərkən az miqdarda zeytun yağından istifadə etsəniz sağlamlığınız üçün faydalı olar.
Meyvə və tərəvəzlərdən istifadə edərkən tərkibi daha çox su olanlara üstünlük verin:
1. Xiyar: 95% su
2. Kərəviz: 94% su
3 Pomidor: 93% su
4. İspanaq: 92% su
5. Yemiş: 91% su
6. Çiyələk: 90% su
7. Qreypfrut: 88% su
8. Narıngi: 86% su
Uşaqlar
Uşaqlar ən çox süd məhsulları və məhz yay ərzində yetişən meyvə-tərəvəzlərlə qidalanmalıdırlar. Valideynlər tərəvəzləri şorba, soyutma və yaxud qızartma halında uşaqlara təqdim edə bilərlər. Amma ən əsası uşaqların vitamin deposunu balanslaşdırmalıdırlar. Ona görə də valideynlər bacardıqları meyvələrin özlərini və yaxud şirələrini versələr, yaxşı olar. Çalışmalıdırlar ki, günün ikinci yarısına qədər uşaqlar meyvə və meyvə şirələri ilə artıq qidalanmış olsunlar.
Ağır diabet xəstələri
Diabet xəstələri üçün də meyvə-tərəvəzlər məsləhət görülür. Onlar karbohidrat qidalar qəbul edə bilərlər. Lakin, diabet xəstələri çəkidən asılı olmayaraq orqanizmlərinin tələb etdiyi qədər su içməlidirlər. Əks halda təzyiq, hipertoniya problemi yarana bilər.
Orta yaşlı və yaşlı insanlar
Daha çox mayasız, kəpəkli çörəklərdən istifadə etməkləri məsləhətdir. Birdən-birə çörəyi həyatınızdan çıxarmaq düzgün deyil. Çünki insanlarda saç tökülməsi və A vitaminin azalmasına səbəb ola bilər.
Yay fəsli təbiətin bizə təqdim etdiyi ən zəngin və rəngarəng mövsümdür. Bu dövrdə bazar və dükanlarda müxtəlif təzə meyvə, tərəvəz və göyərtilər bol şəkildə mövcuddur. Qarpızdan tutmuş şaftalıya, pomidordan tutmuş xıyar, reyhan, kəvər və şüyüdə qədər hər biri vitamin və minerallarla dolu mövsümi nemətlərdir. Yayın bu təbii bolluğu düzgün istifadə edildikdə bədənimizin ehtiyac duyduğu vitamin balansını təbii yollarla təmin etmək mümkündür.
Lakin burada vacib olan məsələ təkcə bu məhsulları qəbul etmək deyil, həm də onları doğru seçmək, doğru şəkildə bişirmək və ya istifadə etmək, saxlama şərtlərinə diqqət yetirmək və tarazlı qidalanmaqdır. Çünki düzgün saxlanılmayan və ya uzun müddət istiyə məruz qalan meyvə-tərəvəzlər vitamin dəyərini itirə bilər. Eyni zamanda, eyni tip qidaları çox qəbul etmək bəzi vitaminlərin artıqlığına, digərlərinin isə çatışmazlığına səbəb ola bilər.
Yay aylarında baş verən zəhərlənmələrin əksəriyyəti düzgün saxlanmamış və daşınmış qidalarla əlaqəlidir. Ən çox təsadüf edilən hallar isə pikniklərdə, açıq hava tədbirlərində və ya uzaq məsafələrə yemək aparıldığı zaman ortaya çıxır. Çox vaxt insanlar bişmiş yeməyi səhər hazırlayıb günün sonuna qədər isti şəraitdə saxlayır, ya da soyuducu şəraitində qorunmalı olan məhsulları çöldə unudurlar. Halbuki, belə hallarda qidanın görünüşü, dadı və qoxusu dəyişməsə belə, tərkibində insan sağlamlığı üçün təhlükəli mikroorqanizmlər aktivləşə bilər.
Bunun qarşısını almaq üçün düzgün saxlama, daşıma və qida təhlükəsizliyi qaydalarına əməl etmək vacibdir. Bu yalnız sağlamlığı qorumaq üçün deyil, həm də qidanın israf edilməsinin qarşısını almaq üçün əhəmiyyətlidir.
Yay fəslində insanlar daha çox açıq havada istirahət etməyə, xüsusilə də, pikniklərə üstünlük verirlər. Bu, həm sosial baxımdan faydalıdır, həm də təbiətlə təmasda olmaq sağlamlıq üçün müsbət təsir göstərir. Lakin bu gözəl istirahət anları bəzi hallarda sağlamlıq üçün təhlükəyə çevrilə bilər, qida seçimi və saxlanma şəraiti düzgün olmadıqda. Pikniklərdə üstünlük verilməli olan qidalar sadə, tez xarab olmayan və təbii məhsullar olmalıdır. Məsələn, kəsilməmiş meyvə və tərəvəzlər, pendir, çörək, çərəzlər bu baxımdan münasib sayılır. Bu cür qidalar həm istifadəyə hazırdır, həm də qısa müddətli daşınma və isti havada saxlanma şəraitində nisbətən təhlükəsizdir. Təəssüf ki, bəzi hallarda insanlar evdə hazırlanmış yeməkləri – mayonez tərkibli salatları, ət və ya digər tez xarab olan yeməkləri piknikə aparırlar. Bu cür qidalar isti hava şəraitində çox tez xarab olur və bakteriyaların, zəhərli toksinlərin yaranması üçün əlverişli mühit yaradır. Bu toksinlər bəzən qidanın dadında və görünüşündə dəyişiklik yaratmasa da, insan orqanizminə ciddi ziyan vurur və qida zəhərlənmələrinə səbəb ola bilər. Əgər piknikə uzun məsafə qət olunacaqsa və ya yeməklər bir neçə saat isti havada saxlanacaqsa, evdə bişirilmiş və soyuducu şəraitdə saxlanması vacib olan məhsulların daşınması qətiyyən məsləhət görülmür. Hətta bu cür yeməkləri sonradan günəş altında yenidən qızdırmaq və ya açıq havada uzun müddət saxlamaq orqanizm üçün ciddi təhlükə yarada bilər. Nəticə olaraq, yay fəslində piknik zamanı sağlamlığımızı qorumaq üçün: Sadə, təbii və az riskli qidaları seçmək, soyuq saxlanılması vacib olan məhsullardan uzaq durmaq, qidaları günəş işığında saxlamamaq və sərin mühitdə qorumağa çalışmaq vacibdir. Bu kiçik ehtiyat tədbirləri yayda xoş istirahətin zəhərlənmə ilə nəticələnməsinin qarşısını ala bilər.
Azərbaycanda insanların böyük əksəriyyəti çaya xüsusi yer verir. Bu, bizim gündəlik həyatımızın bir parçasıdır. Amma yay fəslində çayın istifadəsi ilə bağlı bəzi məqamlara diqqət yetirmək lazımdır. Çünki yayda hava isti olur, bədənimiz daha çox su itirir və bu dövrdə qəbul etdiyimiz qidalar və içkilər orqanizmə daha sürətli təsir edir. Əgər biz isti havada tez-tez tünd çay və ya qəhvə kimi kafeinli içkilər qəbul ediriksə, bu bədənimizdəki suyun daha da çox itirilməsinə səbəb olur. Belə içkilər böyrəklərə yük salır, bədənimizi susuzlaşdırır və halsızlıq yarada bilər. Ona görə də yay aylarında belə içkiləri az içmək, əvəzində daha təbii və sərinləşdirici içkilərə üstünlük vermək daha doğrudur. Məsələn: evdə hazırlanmış limonlu və nanəli su, təbii meyvə suları və kompotlar, bitki çayları (zəncəfil, çobanyastığı, kəklikotu və s.), həm dadlı, həm də orqanizm üçün xeyirlidir. Yayda necə qidalanmaq lazımdır? Yay aylarında ağır, yağlı yeməklərdən uzaq durmaq tövsiyə olunur. Çünki isti havada belə yeməklər orqanizmi daha da yorur, həzmi çətinləşdirir. Bunun əvəzinə daha yüngül, təbii və sulu qidalara üstünlük vermək lazımdır. Məsələn: Mövsümə uyğun meyvə və tərəvəzlər, yaşıl göyərtilər, qatıq və ya yoğurt kimi süd məhsulları, qaynadılmış və buğda bişmiş sadə yeməklər. Xüsusilə, axşam yeməklərinə diqqət etmək lazımdır. Çalışmaq lazımdır ki, axşam çox gec yeməyək və yediyimiz yeməklər yüngül olsun. Axşam ağır yeməklər orqanizmə əlavə yük yaradır, yuxu keyfiyyətini də azaldır. Ən yaxşısı budur ki, əsas yeməklər günün birinci yarısında – səhər və günorta saatlarında qəbul olunsun, axşam isə sadə, yüngül yeməklərlə kifayətlənək”.
Qəbul olunan qida sağlamlıq üçün o vaxt faydalı olur ki, qida məhsulunun keyfiyyəti ilə yanaşı insanın istirahəti, xüsusilə yuxu rejimi qaydasında olsun. Bunu nəzərə alaraq yay mövsümündə istirahətinizin düzgün təşkili haqqında düşünməyə dəyər. Və onu da nəzərə almaq lazımdır ki, yay fəslindən sonra sizi gərgin iş günləri gözləyir.
Sağlam düşünüb, sağlam qidalanaq!
Sağlam həyat tərzi keçirmək hər birimizin haqqıdır. Sağlamlıq böyük sərvətdir ,qorumaq isə öz əlimizdədir!
YENİNEWSTV24.AZ
Aygün Məmmədova Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin üzvü