Professor Qafar Cəbiyev özünün son dərəcə aktiv və səmərəli elmi-pedaqoji və ictimai fəaliyyəti ilə təkcə ölkə daxilində deyil, beynəlxalq səviyyədə də tanınan, qiymətləndirilən alimlərdəndir

Hər insanın həyatı bənzərsiz bir səyahətdir, lakin bəzi ömürlər elə parlaq, elə zəngin olur ki, sanki zamanın özü bu yola işıq salır. Belə ömürlərdən biri də Azərbaycan elmi və mədəniyyətinin görkəmli simalarından olan Professor Qafar Cəbiyevin həyatıdır. Onun həyat yolu yalnız bir alimin deyil, həm də vətəninə, xalqına xidmətə həsr olunmuş bir şəxsin fədakarlıq dastanıdır.
Qafar müəllimin həyatı, sanki bir neçə çayın birləşib güclü bir axın yaratması kimi, həm elmi, həm ictimai, həm də insani fəaliyyətləri bir araya gətirən bir mozaikadır. O, elmə olan böyük sevgisi ilə yanaşı, həm də gənc nəslin yetişdirilməsində, onların biliklərə yiyələnməsində əvəzsiz rol oynamışdır. Cəmiyyətə xidmət onun üçün yalnız bir vəzifə deyil, həm də mənəvi borc idi.
O, sadəcə bilikləri ötürən bir müəllim deyil, həm də yeni biliklərin axtarışında olan bir tədqiqatçıdır .Hər bir yeni araşdırma, hər bir yeni məqalə Qafar müəllimin elmə olan tükənməz marağının və sədaqətinin təzahürüdür. Onun əsərləri elmi ictimaiyyətdə böyük maraqla qarşılanır, yeni diskussiyalara, yeni fikirlərin yaranmasına səbəb olur.
Lakin Qafar Cəbiyev yalnız elmi fəaliyyəti ilə deyil, həm də öz mənəviyyatı, daxili aləmi ilə yaddaşlara həkk olunub O, həmişə ətrafındakı insanlara qarşı həssas, diqqətli və mehriban insandır .Onun üzündəki təbəssüm, səsindəki müdriklik hər kəsin qəlbinə yol tapır. Gənclərə verdiyi dəyərli məsləhətlər, onları ruhlandırmaq qabiliyyəti onu sadəcə bir alim deyil, həm də bir həyat müəllimi edir.
Qafar Cəbiyev bizə öyrətdi ki, əsl zənginlik topladığımız biliklərdə, qazandığımız titullarda deyil, yaşatdığımız dəyərlərdə və digərlərinə bəxş etdiyimiz xoşbəxtlikdədir.
Zamanın yaddaşı adətən daşlarda, torpağın dərinliyində gizlənər. Bu gizli yaddaşı üzə çıxarmaq, keçmişdən gələcəyə bir körpü qurmaq isə hər kəsə nəsib olmayan bir missiyadır. Azərbaycanın tanınmış alimi, arxeoloq və jurnalisti Qafar Cəbiyev belə bir missiyanın daşıyıcısıdır .Onun həyatı həm elmi dərinliklərə, həm də sözün qüdrətinə bələd olan bir insanın fədakarlıq dastanıdır.
Qafar Cəbiyevin elmi fəaliyyəti, bir arxeoloq olaraq Azərbaycanın zəngin tarixini üzə çıxarmaqla başladı. O,minlərlə torpağın altında qalmış qədim sivilizasiyaların sirlərini açdı, unudulmuş yaşayış məskənlərini, mədəniyyət abidələrini yenidən gün işığına çıxardı. Onun səyləri sayəsində Azərbaycanın qədim dövrlərinə aid saysız-hesabsız maddi-mədəniyyət nümunələri aşkar edildi və bu tapıntılar vətənin tarixini yenidən yazmağa imkan verdi.
Lakin Qafar Cəbiyevin xidmətlərini yalnız arxeoloji qazıntılarla məhdudlaşdırmaq yanlış olardı. O, həm də sözün gücünə inanan, cəmiyyətin problemlərinə biganə qalmayan bir jurnalistdir .Özündəki dərin intellekti və vətəndaş mövqeyini birləşdirərək, qələmə aldığı məqalələrdə, televiziya çıxışlarında tarixi, mədəni və ictimai məsələlərə toxunur. O, tarixin qaranlıq səhifələrini işıqlandırmaqla yanaşı, həm də cəmiyyətin mənəvi inkişafına töhfələr verir.
O, bizə öyrətdi ki, tarix yalnız muzey eksponatlarından ibarət deyil, həm də canlı bir yaddaşdır. Və bu yaddaşı qorumaq, gələcək nəsillərə çatdırmaq hər birimizin mənəvi borcudur.
Cəmiyyətin mənəvi inkişafı, onun tarixi keçmişinin nə dərəcədə dərindən anlanılasından asılıdır. Lakin bu anlayış yalnız faktların toplusu deyil, həm də həqiqətləri cəsarətlə dilə gətirə biləcək aydınların işi sayəsində formalaşır.
Qafar Cəbiyev məqalələrində və çıxışlarında Azərbaycanın zəngin mədəni irsinə xüsusi diqqət yetirir. O, sadəcə qədim abidələri təsvir etmir, həm də onların millətin kimliyindəki yerini, tarixi əhəmiyyətini izah edir. Onun yazıları oxucuları bu abidələrə qəlbən bağlanmağa, onları qorumağa çağırır. Qafər Cəbiyev üçün milli kimlik tarixin daşlarında, musiqinin notlarında və xalqın yaddaşında yaşayan bir canlı varlıqdır .O, bu varlığı qorumağı özünün ən ümdə vəzifələrindən biri hesab edir.
Qafar müəllimin məqalələrini fərqləndirən əsas cəhət, onun dərin intellektini və vətəndaş mövqeyini mükəmməl şəkildə birləşdirməsidir O, problemlərə elmi əsaslarla yanaşır, lakin quru akademizmə qapılmır. Əksinə, cəsarətlə cəmiyyətin ağrılı yerlərinə toxunur, insanları düşünməyə, suallar verməyə sövq edir. O, ətrafına toplanan gənclərin sadəcə bilik qazanmasını deyil, həm də ictimai məsuliyyət daşıyan fərdlər kimi yetişməsini arzulayır
Qafar Cəbiyevin qələmi keçmişlə gələcək arasında bir körpü qurur. Bu körpü vasitəsilə millət öz köklərinə qayıdır və gələcəyini daha sağlam zəmin üzərində qurmağa çalışır
Qafar Cəbiyevin arxeoloji fəaliyyəti, Azərbaycanın qədim dövrlərindən orta əsrlərə qədər olan geniş bir zaman kəsiyini əhatə edir. O, ölkənin müxtəlif bölgələrində apardığı qazıntılarla saysız-hesabsız maddi-mədəniyyət nümunələri aşkar etdi. Onun tədqiqatları Qafqazın qədim sivilizasiyaları, onların mədəniyyəti, iqtisadiyyatı və sosial həyatı haqqında yeni elmi məlumatlar verdi. Qafar Cəbiyevin elmi yanaşması, hər bir tapıntıya kompleks şəkildə yanaşması ilə fərqlənir. O, sadəcə qazıntı aparmır, həm də əldə edilən materialları dərin təhlil edir, digər elmlərin (etnoqrafiya, numizmatika, sənətşünaslıq və s) nailiyyətlərindən istifadə edərək, bütöv bir mənzərə yaradır.
Onun aşkar etdiyi hər bir qədim əşya, hər bir məskən Azərbaycanın qədim və zəngin tarixinin danılmaz sübutlarıdır. Bu sübutlar gələcək nəsillər üçün unudulmaz bir irs olaraq qalacaq.
Qafar Cəbiyev hər şeydən öncə bir arxeoloq kimi Azərbaycanın müxtəlif bölgələrində apardığı tədqiqatlarla tanınır. Onun səyləri nəticəsində torpağın dərinliyində gizlənən saysız-hesabsız maddi-mədəniyyət nümunələri aşkar edilmişdir. Bu tapıntılar Azərbaycanın qədim sivilizasiyaları, onların mədəniyyəti, iqtisadiyyatı və sosial həyatı haqqında yeni elmi biliklər əldə etməyə imkan yaratmışdır.
Arxeologiya, bir çoxları üçün torpağın altında gizlənən maddi qalıqları öyrənən quru bir elm sahəsidir. Amma unutmayaq ki, arxeologiya həm də keçmişə olan dərin bir ehtiras, sirli bir dünya ilə romantik bir bağ yaratmaqdır.
Qafar Cəbiyev romantizmi sadəcə öz tədqiqatlarına deyil, həm də onları təbliğ etdiyi yazılara və çıxışlara da gətirir. Onun məqalələrində, televiziya verilişlərində tarixi faktlarla bərabər, həmin dövr insanlarının həyatından bəhs edən bədii təsvirlər də yer alır. O, dinləyicilərə qədim yaşayış məskənlərinin necə göründüyünü, qədim insanların necə yaşadığını, nə hiss etdiyini sanki canlı bir şəkildə təqdim edir. O elmi məlumatları quru faktlar toplusundan çıxarıb, canlı və maraqlı hekayələrə çevirir
Hər bir insanın həyatında doğulub boya-başa çatdığı yurdun özünəməxsus yeri olur. Bu yer yalnız coğrafi məkan deyil, həm də şəxsiyyətin formalaşmasında, onun gələcəyə baxışında əsaslı rol oynayan mənəvi bir kökdür. Arxeoloq və tarixçi Qafar Cəbiyevin həyatında bu mənəvi kök Girdiman idi.Məhz Girdiman çayının və eyniadlı mahalın zəngin tarixi onun həyat yolunu və elmi fəaliyyətini dərindən formalaşdırmışdır.
Onun uşaqlığı bu qədim torpaqda, tarixin şahidi olan təpələrin, və qədim yaşayış məskənlərinin əhatəsində keçmişdir. Bu mühit Qafar müəllimin gələcək arxeoloq kimi formalaşmasında əsas rol oynamışdır. O, uşaqlıqdan bu torpağın hər daşında, hər bir qaya qırıntısında bir hekayənin gizləndiyini hiss edirdi.
Girdiman sadəcə Qafar Cəbiyevin doğma yurdu deyil, həm də onun ilk elmi tədqiqat sahəsi oldu. O, ilk arxeoloji qazıntılarını məhz bu bölgədə aparmış, Girdiman çayı vadisində yerləşən qədim yaşayış məskənlərini və mədəniyyət abidələrini tədqiq etmişdir. Bu tədqiqatlar Girdiman mahalının tarixini işıqlandırmaqla yanaşı, həm də Qafar Cəbiyevin arxeoloq kimi formalaşmasına, bilik və təcrübə qazanmasına kömək etmişdir. Onun bu sahədəki işləri Azərbaycanın qədim dövrlərinə aid saysız-hesabsız elmi məlumatların üzə çıxmasına zəmin olmuşdur.
Girdiman tarixinin Qafar Cəbiyevin həyatında rolu yalnız elmi baxımdan deyil, həm də mənəvi baxımdan əvəzsiz idi. O, Girdimana olan sevgisini və bağlılığını qoruyub saxlamış, bu torpaq haqqında yazdığı məqalələri və televiziya çıxışlarında bu sevgini hər zaman dilə gətirmişdir. Girdiman, Qafar Cəbiyev üçün keçmişə açılan bir pəncərə idi və bu pəncərə vasitəsilə o, Azərbaycanın zəngin tarixini bütün dünyaya nümayiş etdirir
Azərbaycan, coğrafi mövqeyi sayəsində Şərq və Qərbin kəsişdiyi, müxtəlif mədəniyyətlərin qovuşduğu bir məkandır. Onun tarixi bəşəriyyətin ən qədim sivilizasiyaları qədər dərindir və bu günümüzə qədər zəngin hadisələrlə doludur.
Azərbaycan ərazisində insan məskənləri Paleolit dövrünə gedib çıxır. Azıx mağarasında tapılan qədim insan qalıqları və alətlər bu torpaqların insanlığın formalaşmasında mühüm rol oynadığını sübut edir. Neolit və Eneolit dövrlərində burada əkinçilik və heyvandarlıq inkişaf etmiş, Tunc dövründə isə metal emalı və tayfa birləşmələri yaranmışdır.
Eramızdan əvvəlki minilliklərdə Azərbaycan ərazisində mannalar, kutilər, lulubilər kimi tayfalar yaşayırdı. Onların əsasında Manna, Midya və Atropatena kimi ilk güclü dövlət qurumları meydana gəlmişdir. Bu dövlətlər regionun siyasi və mədəni həyatında mühüm rol oynamışdır.
Eramızdan əvvəl birinci minilliyin ikinci yarısında Azərbaycanın şimalında Albaniya dövləti formalaşmışdır. Xristianlığı qəbul edən ilk dövlətlərdən biri olan Albaniya, Qafqazda güclü bir mədəniyyət mərkəzi idi. VII əsrdə Ərəb Xilafətinin hücumlarından sonra İslam dini yayılmağa başlamış, bu da bölgənin mədəni və siyasi həyatında əsaslı dəyişikliklərə səbəb olmuşdur.
Sonrakı əsrlərdə Azərbaycan ərazisində müxtəlif dövlətlər, o cümlədən Şirvanşahlar, Sacilər, Səlcuqlar, Atabəylər , Qaraqoyunlular-Ağqoyunlular kimi türk-müsəlman dövlətləri yaranmışdır.
1991-ci ildə SSRİ-nin dağılması ilə Azərbaycan yenidən özünün dövlət müstəqilliyini bərpa etdi. Qarabağ müharibəsi kimi çətin dövrlər yaşasa da, müasir Azərbaycan müstəqil siyasət yürüdən, iqtisadiyyatı inkişaf edən və beynəlxalq arenada öz yerini möhkəmləndirən bir dövlətə çevrilmişdir. Bu gün Azərbaycan tarixi ədalətin bərpası və torpaqların azad edilməsi ilə yeni bir səhifə açmışdır.
44 günlük Vətən müharibəsinin getdiyi, Azərbaycan Ordusunun bir-birinin ardınca şəhər və kəndlərimizi düşməndən azad etdiyi, Ermənistana məxsus ordu birləşmələrinin və komanda qərargahlarının ard-arda məhv olunduğu zaman dünyanın müxtəlif qütblərindən olan lal, kar və korların qulağı da, gözü də, dili də açıldı. Hər yandan üstümüzə şər və böhtan dolu od püskürməyə başladılar.
Ağır ürək əməliyyatı keçirdiyinə baxmayaraq o tarixi anlarda da qələmə sarılıb 40 dan çox məqalə müəllifi olaraq öz səsini dünyaya çatdırmağı özünə borc bilirdi Qafar Cəbiyev.
Qafar Cəbiyev, torpaqlarımızın işğaldan azad edilməsini sadəcə hərbi qələbə deyil, həm də tarixi ədalətin bərpası kimi qiymətləndirir. O, Şuşa, Kəlbəcər, Laçın və digər qədim Azərbaycan torpaqlarındakı tarixi abidələrin, mədəniyyət ocaqlarının sahiblərinə qayıtmasının böyük əhəmiyyət daşıdığını vurğulayır. Bu qələbə, onun illərdir təbliğ etdiyi tarixi faktların təsdiqi və milli qürurumuzun təntənəsidir .Onun fikrincə, azad edilmiş torpaqlarımızın bərpası, bu ərazilərdə yeni elmi tədqiqatların aparılması gələcək nəsillər üçün tariximizin yeni bir səhifəsi olacaqdır.
Qafar Cəbiyevin dövlətimiz, millətimiz,siyasətimiz, dünyada artan nüfuzumuz haqqında hər zaman qürur hissi danışır.Hər bir vətəndaşın öz dövlət başçısına, xüsusilə də Ali Baş Komandana olan münasibəti fərqli hissləri ehtiva edir: güvən, hörmət, dəstək və bəzən dərin bir sevgi. Bu sevgi, sadəcə bir şəxsə deyil, onun simasında təcəssüm olunan milli qürura, dövlətçiliyə və vətənə olan bağlılığa yaranır. Azərbaycan xalqının öz Ali Baş Komandanına olan sevgisi də məhz bu təməllər üzərində qurulub.
Professor Qafar Cəbiyevin ayrı-ayrı elmi nəşrlərdə və rəsmi mətbuatda dərc olunmuş “Heydər Əliyev zirvəsi”, “Hеydər Əliyеv Yеvlах-Bаlаkən dəmir yоlunu tikdirdi, Kаmrаn Bаğırоv isə оnun аçılışınа bеlə gəlmədi”, “Heydər Əliyev və Azərbaycan tarixi”, “Heydər Əliyev və Azərbaycan mətbuatı”, “Ulu öndər Heydər Əliyevin Azərbaycan tarixi və tarixşünaslığının milli konsepsiyasının hazırlanmasına dair məsləhət, təklif və tövsiyyələri”, “Heydər Əliyev Qəbələni necə xilas etdi ?”, “Tarixi-mədəni irsə qayğının Heydər Əliyev nümunəsi” və bu silsilədən olan çoxsaylı digər yazıları da elmi ictimaiyyət və geniş oxucu kütləsi tərəfindən böyük rəğbətlə qarşılanıb.
Onun rəhbərliyi ilə Qəbələ, Kürdəmir, Şamaxı, İsmayıllı və Ağsu rayonları ərazisində aparılan davamlı və geniş miqyaslı tədqiqatlar sözün əsil mənasında qədim dövlətçilik tariximizin və xalqımıza məxsus zəngin mədəni irsin tədqiqi və təşviqi yolunda yeni üfüqlər açmış oldu.Diqqətəlayiq haldır ki,professor Qafar Cəbiyevin arxeoloji tədqiqatlarının uğurla nəticələri hər zaman Respublika rəhbərliyinin də diqqət mərkəzində olmuşdur.
Professor Cəbiyev qədim Azərbaycan dövləti , Albaniyanın ürəyi olan Qəbələnin sadəcə bir xarabalıq olmadığını, minilliklərin yaddaşına hopmuş canlı bir tarix olduğunu dərindən hiss edirdi. O, ömrünün böyük bir hissəsini bu torpağın altını qazıb, qədim divarların pıçıltılarını eşitməyə həsr etmişdi. Onun əlləri Qafqaz Albaniyasının qürurunu daşıyan su kəmərlərini, möhtəşəm qalaların qalıqlarını üzə çıxardı. Bu tapıntılar hər kəsə qədim Qəbələnin sadəcə bir əfsanə deyil, möhtəşəm bir reallıq olduğunu göstərirdi.
O, Qəbələnin 2500 illik yubileyinin təntənəli şəkildə qeyd olunması üçün yorulmaz bir mübarizə aparmaqdadır O, bu hadisəyə sadəcə bir mərasim kimi baxmırdı. Onun üçün bu yubiley, Azərbaycanın qədim dövlətçilik ənənələrinin bir daha rəsmi səviyyədə qeyd olunması deməkdir. O, qeyd edir ki, bu cür tədbirlər xalqımızın tarixə sahib çıxmasına, gələcək nəsillərdə milli qürur və kimlik hissinin güclənməsinə xidmət edəcək.
Professor Qafar Cəbiyev öz əsərlərində Qəbələni sadəcə bir arxeoloji obyekt kimi deyil, tarixin canlı bir şahidi kimi təsvir edirdi. O, qeyd edirdi ki, bu torpaqlar üzərindən keçən hər dövrün izləri qalıb: yunan-roma mədəniyyətinin təsiri, şərq ticarət yollarının izləri və ən əsası, yerli Albaniya əhalisinin misilsiz mədəniyyəti.
Qafar Cəbiyevin Qəbələyə həsr etdiyi ömür elə bir hekayədir ki, bu hekayə unudulmuş bir paytaxta yenidən həyat verən bir fəlsəfəyə çevrilib. O, sadəcə qədim daşları deyil, həm də milli yaddaşın itmiş parçalarını bir araya gətirmişdir. Bu gün Qəbələyə baxanda, orada sadəcə xarabalıqlar deyil, həm də Qafar Cəbiyev kimi böyük bir alimin zəhmətini və sevgisini görürük.
Qafar Cəbiyev Qəbələ və Qafqaz Albaniyası ilə bağlı tədqiqatları ilə məşhur olsa da, Basqal tarixinə və memarlığına da xüsusi diqqət yetirmişdir. Onun Basqala olan marağı sadəcə elmi deyil, həm də mənəvi idi.
O Basqalın qala divarlarını, daş döşənmiş küçələrini də özünə doğma bilirdi. Basqal—bu qədim yaşayış yeri, özü bir tarix kitabı idi. Qafar Cəbiyev bu “kitabı” səbrlə və sevgi ilə vərəqləyən bir alimdir. O, Basqalın dar, dolanbac küçələrində gəzərkən, hər daşın, hər qapının öz hekayəsi olduğunu söyləyir .
Basqalın 2000 illik tarixi məhz bu zəmində aşkara çıxarıldı
Professor Cəbiyev Basqalın hər daşına, hər xatirəsinə hörmətlə yanaşır. O, bu yurdun kəndin qədimliyini, əzəmətini və ruhunu gələcək nəsillərə çatdırmağa çalışır. Qafar Cəbiyevin Basqal haqqındakı araşdırmaları, bu kəndin sadəcə bir coğrafi məkan deyil, həm də Azərbaycan tarixinin unudulmuş bir səhifəsi olduğunu sübut edir. O, bu səhifəni yenidən açıb, işıqlandırmış bir alimdi.
Professor Qafar Cəbiyev təkcə Ağsu,Qəbələ və Basqalın deyil, Şamaxının tarixi keçmişini araşdırmışdır.Məhz onun rəhbərliyi ilə aparılan tədqiqatlar nəticəsində Şamaxı rayonunun Avaxıl kəndi ərazisindəki Pir Ömər Sultan ziyarətgahının Xəlvəti Sufi Ömər Avaxiliyə aid olduğu müəyyən olunmuşdur.
Məhz həmin tədqiqatlar zamanı Pir Ömərə aid pirləri onun1409 cü ilə aid kitabəsi üzə çıxarılmışdır.
Onuda qeyd edək ki, Prezident İlham Əliyev və Birinci xanım Mehriban Əliyeva Basqalda və Avaxılda Qafar Cəbiyevin rəhbərliyi ilə tədqiq olunan arxeoloji abidələrdə olub, qədim tariximizin yadigarları ilə tanış olublar.
Professor Cəbiyevin İsmayıllıdakı tədqiqatları daha çox bu bölgənin qədim yaşayış məskənləri, qala və istehkamları ilə bağlı idi. Xüsusilə,Cavanşir qalası onun diqqət mərkəzində idi. Qafqaz Albaniyasının qüdrətli hökmdarı Cavanşirin adı ilə bağlı olan bu qala, professorun tədqiqatlarında sadəcə bir daş yığını deyil, bir xalqın mübarizə ruhunun simvolu kimi təsvir olunurdu. O, bu qalanın strateji əhəmiyyətini, yerləşdiyi coğrafiyanın müdafiə məqsədi ilə necə istifadə edildiyini elmi cəhətdən əsaslandırırdı.
Professor Q.Cəbiyev özünün son dərəcə aktiv və səmərəli elmi-pedaqoji və ictimai fəaliyyəti ilə təkcə ölkə daxilində deyil, beynəlxalq səviyyədə də tanınan, qiymətləndirilən alimlərdəndir. Onun 2012-ci ildə Türk dünyasının “Elm adamı” fəxri adına layiq görülməsi Azərbaycan aliminin beynəlxalq sahədəki nüfuzundan xəbər verir. 2020-ci ildə Azərbaycan arxeologiyasının inkişafında professor Qafar Cəbiyevin rolu və xidmətlərinə həsr olunmuş beynəlxalq vebinar konfrans keçirilib. 2025 ci ilin yanvar ayında Şimali Makidoniyada keçirilən lX ənənəvi “Ohrid-Vodiçi” konfransı, aprel ayında isə Şimali Kipr Türk Cümriyyətinin Yaxın Doğu UniversitetindəDünyanın 20 ölkəsini təmsil edən 25 sən çox Universitet ,20 Elmi mərkəzin təşkilatçılığı ilə keçirilən XIX“Türk mədəniyyəti, incəsənəti və mədəni mirası” mövzusunda keçirilən beynəlxalq simpozium da məhz professor Qafar Cəbiyevə həsr edilib.
Bəli həyatını elmə və maarifçiliyə həsr olunmuş şəxsiyyətlərdən bəhs edərkən, arxeoloq və jurnalist Qafar Cəbiyevin adı xüsusi qeyd edilməlidir. O, təkcə qazıntılarla keçmişin sirlərini açan bir arxeoloq alim deyil, həm də qələmi ilə bu sirləri cəmiyyətə çatdıran bir maarifçidir.
Son olaraq onuda qeyd edək ki,Qafar Cəfər oğlu Cəbiyev 17 avqust 1950-ci ildə İsmayıllı rayonunun Talıstan kəndində dünyaya gəlmişdir. 1973 -cu ildə H. Zərdabi adına Kirovabad Dövlət Pedaqoji İnstitutunun tarix fakültəsini fərqlənmə diplomu ilə bitirmişdir. 1973–1974-cü illərdə İsmayıllı rayonunun Talıstan kənd orta məktəbində tarix müəllimi, 1974–1976-cı illərdə “Zəhmətkeş” rayon qəzetində məktublar şöbəsinin müdiri, 1977–1978-ci illərdə “Bilik” cəmiyyəti İsmayıllı rayon təşkilatının məsul katibi işləmişdir. 1978–1980-ci illərdə Azərbaycan KP İsmayıllı rayon komitəsində təlimatçı, 1980–1981-ci illərdə “Zəhmətkeş” qəzetində redaktor müavini vəzifəsində çalışmışdır. 1980-ci ildə Azərbaycan EA Tarix İnstitutunun aspiranturasına daxil olmuşdur. 1981–1990-cı illərdə Azərbaycan EA Tarix İnstitutunun Arxeologiya və Etnoqrafiya bölməsində baş laborant, kiçik elmi işçi, elmi işçi, baş elmi işçi olmuşdur. 1985-ci ildə Ukrayna Arxeologiya İnstitutunun elmi şurasında dissertasiya müdafiə edərək tarix elmləri namizədi alimlik dərəcəsi almışdır.
Professor Qafar Cəbiyev davamlı elmi-pedaqoji fəaliyyəti ilə yanaşı, dövlət xidməti və media sahəsindəki fəaliyyəti ilə də nümunə olmuşdur. O, 1990-2004-cü illərdə “Azərbaycan” qəzetinin Balakən-Şəki bölgəsi üzrə xüsusi müxbiri, 2004-2019-cu illərdə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin sərəncamları ilə Milli Televiziya və Radio Şurasının üzvü təyin edilmiş, 2013–2019-cu illərdə Şura sədrinin müavini olmuşdur. Media məkanında milli-mənəvi kimliyin, dövlətçilik maraqlarının, mədəni irsin qorunması kimi mühüm istiqamətlər hər zaman onun fəaliyyət prinsipinin əsasını təşkil etmişdir. Dərin elmi publisistik səciyyə daşıyan “Can Azərbaycan”, “Yazılan qalacaq”, “Düşüncələr” və “Mənim Azərbaycanım, yaxud ömrün yadda qalan anları” kimi iri həcmli əsərləri onun elmi-pedaqoji istiqamətlə yanaşı, jurnalistika sahəsində də uğurlu fəaliyyət göstərdiyindən xəbər verir. Məhz uğurlu və səmərəli jurnalistlik fəaliyyətinə görə o, “Qızıl qələm” və “Humay” mükafatlarına, 2013-cü ildə isə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin sərəncamı ilə “Azərbaycan Respublikasının əməkdar jurnalisi” fəxri adına layiq görülüb.
Professor Q.Cəbiyev özünün son dərəcə aktiv və səmərəli elmi-pedaqoji və ictimai fəaliyyəti ilə təkcə ölkə daxilində deyil, beynəlxalq səviyyədə də tanınan, qiymətləndirilən alimlərdəndir. Onun vaxtaşırı olaraq elmi və xidməti işi ilə bağlı müxtəlif ölkələrə səfərləri, beynəlxalq konfrans və simpoziumlarda iştirakı və çıxışları, elmi və siyasi diskussiyalardakı fəal mövqeyi bunu deməyə əsas verir. 2012-ci ildə Türk dünyasının “Elm adamı” fəxri adına layiq görülməsi də sözsüz ki, Azərbaycan aliminin beynəlxalq sahədəki nüfuzundan xəbər verir. Xatırladaq ki, bu fəxri ad Türk dünyasında elmi və mədəni əlaqələrin möhkəmləndirilməsi istiqamətində çalışan ziyalılara təqdim edilir və Qafar müəllimin belə bir mükafata layiq görülməsi onun milli-mənəvi dəyərlərə sədaqətinin, ümumtürk mədəni irsinin araşdırılması sahəsindəki fəal rolunun bariz nümunəsidir.
Professor Q.Cəbiyev Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Ali Attestasiya Komissiyasının tarix və siyasi elmlər üzrə Ekspert Şurasının üzvü və sədr müavini olarkən təqdim olunan dissertasiya işlərinin obyektiv, elmi kriteriyalara uyğun şəkildə qiymətləndirilməsində də aktiv iştirak etmişdir. AAK-dakı fəaliyyəti dövründə o elmi etikaya və akademik dürüstlüyə sadiqliyi ilə tanınmış, elmdə formallığa və səthi yanaşmalara qarşı prinsipial mövqe nümayiş etdirmişdir.
Azərbaycanın zəngin mədəni irsinin qorunması, öyrənilməsi və təbliği mövzusu yalnız arxeoloqların, tarixçilərin və mədəniyyətşünasların deyil, bütün cəmiyyətin gündəmində olan bir məsələdir. Bu baxımdan, prof. Q. Cəbiyevin “Miras” Mədəni İrsin Öyrənilməsinə Kömək İctimai Birliyi İdarə heyətinin üzvü kimi çoxtərəfli işgüzar fəaliyyətini, mədəni irsin tədqiqinə, təşviqinə və qorunmasına yönəlik yanaşmalarını analiz edərkən onun elmi təfəkkürünün və ictimai fəaliyyətinin bir-biri ilə sıx əlaqədə olduğunu görürük. O, mədəni irsin qorunması və öyrənilməsi sahəsində təkcə akademik biliklərə əsaslanan tədqiqatlar aparan bir alim deyil, eyni zamanda bu sahədəki ictimai təşəbbüsləri ilə tanınan bir ziyalı olaraq da önə çıxmışdır. Başqa sözlə, o, mədəni irsin tədqiqi, təşviqi və qorunması məsələlərinə sadəcə tarixi və elmi baxımdan yanaşmaqla kifayətlənməmiş, eyni zamanda görülən işlərin, əldə olunan nəticələrin geniş ictimaiyyətə açıq və əlçatan olmasının vacibliyinə də xüsusi önəm vermişdir.
Qafar Cəbiyevin yaradıcılığında önəmli yer tutan elmi əsərləri mövcuddur.
Qırlartəpənin qədim abidələri (rus. Античные памятники Гырлартепе). Bakı: Elm, 1985 (həmmüəllif).
Arxeologiya və romantika. Bakı: Gənclik, 1990.
Girdiman tarixi (IV–IX əsrlər). Bakı: Şərq-Qərb, 2010.
Muradxan dəfinəsi. Bakı: Elmin İnkişafı Fondu, 2012 (həmmüəllif).
Girdiman. Tarixi və tarixi coğrafiyası. Bakı: Elm və təhsil, 2015.
Azərbaycan tarixi: ən qədim zamanlardan müasir dövrə qədər (ali məktəblərin qeyri-ixtisas fakültələrinin bakalavriat pilləsi üçün dərslik). Bakı: Elm və təhsil, 2017.
Qəbələdə son arxeoloji tədqiqatların nəticələri. Bakı: CBS, 2017.
Azərbaycan arxeologiyasının əsasları (dərs vəsaiti). Bakı: Elm və təhsil, 2018.
Girdiman. Tarixi və tarixi coğrafiyası (rus. Гирдиман. История и историческая география). Bakı: Elm və təhsil, 2020.[4]
Bələdiyyələr və mədəni irs. Bakı: Xan, 2024
Ağsuçay və Girdmançay hövzəsinin arxeoloji abidələri (Nəşrdədir)