Azərbaycan Respublikasının müstəqillik illəri, xüsusilə də son onilliklər, texnoloji intibah və aviasiya nailiyyətləri dövrü kimi tarixə yazılır. Bu tərəqqinin arxasında isə illərdir öz zəkasını, bilik və bacarığını vətənin inkişafına həsr edən, işıqlı gələcəyə körpü quran elm adamlarının fədakar əməyi dayanır. Onların yüksək səviyyəli əməyi, yalnız laboratoriya divarları arasında deyil, ölkənin qlobal aviasiya məkanına inteqrasiyasında və rəqəmsal dünyada layiqli yer tutmasında öz əksini tapır.
Hər hansı bir alimin ömür yolu öz özlüyündə bir sivilizasiyanın inkişafının xəritəsi kimidir. Amma elə şəxsiyyətlər var ki, onların fəaliyyət qüvvəsi bir yox, bir neçə elm sahəsini
işıqlandırır, nəzəriyyə ilə praktika arasındakı görünməz sərhədi silir. Göylər, əsrlər boyu bəşəriyyət üçün həm arzu, həm də sirr mənbəyi olmuşdur. Lakin, müasir Azərbaycan üçün göylər, artıq yalnız uçuş məkanı deyil, həm də milli inkişafın və təhlükəsizliyin monitorinq meydanıdır. Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası nəzdində Respublika Seysmoloji Xidmət Mərkəzində “Kompleks tədqiqatların elmi araşdırılması” şöbənin müdiri vəzifəsində çalışan fizika-riyaziyyat elmləri doktoru, professor Azad Bayramov kimi alimlər məhz bu strateji elmin astanasında dayanaraq, ölkənin gələcəyini peyklərin gözü ilə izləyir və proqnozlaşdırırlar. Professor Azad Ağalar oğlu Bayramov məhz belə bir zəka, belə bir enerjinin daşıyıcısıdır. Onun həyatı – fundamental biliyin Vətən sevgisi ilə yoğrulub praktik tətbiqə çevrilməsinin ən parlaq nümunəsidir.
Azad Bayramovun elmi macərası Bakıda, elitar ziyalı ailəsində başlasa da, tezliklə beynəlxalq arenalara sıçradı. 1975-ci ildə Azərbaycan Dövlət Universitetinin fizika fakültəsini bitirən Azad Bayramov elmi fəaliyyətinə Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Fizika İnstitutunda başlayır. Bu, sadəcə bir başlanğıc deyil, həm də beynəlxalq əməkdaşlığa açılan bir qapı idi. O, Birləşmiş Nüvə Tədqiqatları İnstitutunda (Rusiya, Dubna) nüvə fizikası sahəsində namizədlik dissertasiyasını müdafiə edir (1983). Elm adamı kimi yetişməsi təkcə sovet məkanı ilə məhdudlaşmır, İtaliyanın Triyest və Piza şəhərlərindəki nüfuzlu mərkəzlərdə, Beynəlxalq Nəzəri Fizika İnstitutunda çalışır. 2000-ci ildə Bakı Dövlət Universitetində doktorluq dissertasiyasını müdafiə edərək elm sahəsindəki mövqeyini daha da möhkəmləndirir. 2015-ci ildə professor almi adını alıb. Şəkil 2-də Azad Bayramova Ali Attestasiya Komissiyanın sədri akademik Arif Mextiyev tərəfindən professor diplomu verilməsi əks olunub.
Məhz burada, ən kiçik zərrəciklərin dünyasında, o, fundamental kəşfin müəllifi oldu:
1966 və 1989 MeV/c^2 kütlələrə malik yeni diproton rezonansların aşkar edilməsi!
Bu kəşf Avropanın Nüvə Tədqiqatları Mərkəzinin (CERN) Beynəlxalq Kataloquna
daxil edilməklə, Azərbaycan elminin adını dünya fizikasının təməlinə yazdı.
Onun Avropanın qapılarına çıxışı bununla bitmədi. 1989–1992-ci illərdə İtaliyanın Triyest və Piza şəhərlərindəki nüfuzlu mərkəzlərdə çalışması, onun intellektual üfüqlərini daha da genişləndirdi. O, sadəcə bir alim yox, həm də beynəlxalq elmi cəmiyyətin fəal iştirakçısı idi.1990-cı illərin əvvəlləri… Vətənin təhlükəsizliyi hər şeydən önəmli olduğu bir dövrdə, məhz o illərdə Professor Bayramov, keçmiş SSRİ məkanında və Türkiyədə ilk böyükmiqyaslı layihələrdən birinə imza atır 2 metrlik qanadlı Pilotsuz Uçuş Aparatının (PUA) işlənib hazırlanması və yaradılması. Bu, sadəcə texniki bir layihə yox, müharibənin gedişatını dəyişəcək gələcək texnologiyaya edilən cəsarətli bir sərmayə idi. O, illər sonra PUA-lara həsr olunmuş 5 monoqrafiyanın ABŞ-da nəşr edilməsi ilə bu sahədəki pionerliyini beynəlxalq səviyyədə təsdiqləyir.
Onun fəaliyyəti təkcə qanadlı aparatlarla bitmir. O, strateji təhlükəsizlik məsələlərinin riyazi qalasını qurur. Ermənistanın Metsamor Atom Elektrik Stansiyasındakı ehtimal olunan qəzanın Azərbaycan ərazisində yarada biləcəyi radiasiya çirklənməsinin riyazi modelinin və proqram təminatının yaradılması – bu, düşmənin nüvə təhdidinə qarşı elmi zireh hazırlamaq deməkdir. Bu, bir alimin Vətənə olan ən böyük xidmətidir.
Azad Bayramovun zəngin irsi yüzlərlə elmi əsərdə, o cümlədən, 38 monoqrafiya və dərs
vəsaitində, 20-dən çox patentdə (o cümlədən, ABŞ və Avrasiya patentlərində) öz əksini
tapır. Təsadüfi deyil ki, onun beş monoqrafiyası ABŞ-da çap olunmuşdur. Onun adı 2010-cu ildə Azərbaycan Milli Ensiklopediyasına, 2009-cu ildə isə İngiltərənin Kembric Universitetinin Beynəlxalq Biblioqrafik Mərkəzinin ensiklopediyasına daxil edilmiş, elmi nailiyyətlərinə görə mərkəzin medalı ilə təltif olunmuşdur.
Hər bir alimin imzası onun nəşr etdirdiyi kitablardadır. Əgər bir alim 30-dan çox monoqrafiya və dərs vəsaitinə imza atıbsa, bu, sadəcə zəhmətin yox, həm də tükənməz bir elmi missiyanın sübutudur. Professor Azad Ağalar oğlu Bayramovun 650-ə yaxın elmi əsəri və xüsusilə də 38 monoqrafiyası onun fundamental fizikadan ekologiyaya, aviasiyadan hərbi texnologiyaya, idarəetmə sisyemləri və Süni İntellekt texnologiyası qədər uzanan intellektual səyahətinin xəritəsidir. Bu kitablar sadəcə cildlər deyil, biliyin və Vətənə xidmətin konkretləşmiş mühüm kapitallarıdır.
Professor Bayramovun monoqrafiyaları içərisində ilk nəfəs alan əsərlər fundamental elmə, xüsusən də nüvə fizikasına həsr olunub. “Mnogonuklonnie vzaimodeystviya V pion-uglerodnıx reaksiyax pri energii 5 GeV” (1999) əsəri onun gənc yaşlarından Beynəlxalq Nüvə Tədqiqatları İnstitutlarında qazandığı biliklərin daşlaşmış formasıdır. Bu monoqrafiya, ən kiçik hissəciklərin mürəkkəb rəqslərini və qarşılıqlı təsirini riyazi dillə açıqlayaraq, onun elmə olan dərin hörmətini və qüdrətli analitik zəkasını nümayiş etdirir. Bu kitab onun elmə sədaqətinin ilk andıdır. Onun beş monoqrafiyasının ABŞ-da nəşr edilməsi (IGI Global, NOVA və s. nəşriyyatlarda), Azərbaycan
aliminin elmi fikrinin qlobal trendlərlə ayaqlaşdığını deyil, hətta bu trendləri müəyyənləşdirmək də iştirak etdiyini göstərir.
Nanomaterialların elektron strukturlarının riyazi modelləşdirilməsi və piezokompozitlərin xassələrinin tədqiqi kimi mövzulara həsr olunmuş bu cildlər, onun fizikanın təməl prinsiplərini gələcəyin yüksək texnoloji ehtiyaclarına necə köçürdüyünü təsvir edir. Bu, elmi ideyanın Vətən sərhədlərini aşaraq, dünya zəkasının ümumi xəzinəsinə çevrilməsi deməkdir.
Professor Bayramovun kitabxanasının ən strateji və emosional hissəsi Vətənin təhlükəsizliyi və ekologiyasına həsr olunmuş əsərlərdir. Onun monoqrafiyaları sadəcə təsvir etmir, həm də xəbərdarlıq edir və mühafizə edir.”Radiasiyadan mühafizə” və “Vliyanie radiasionnoqo izluçeniya na çeloveka” kimi əsərlər radiasiya təhlükəsi fonunda insanın və cəmiyyətin müdafiə mexanizmlərini dərindən analiz edir. Bu kitablar, o cümlədən, regional təhlükəsizlik və fövqəladə hallara hazırlıq baxımından strateji əhəmiyyət daşıyır.
Hərbi Akademiyada işlədiyi illərdə yazdığı “Hərbi mühəndis ekologiyası” 2014) və “Atom və nüvə fizikası” (2016) kimi dərs vəsaitləri gələcək zabitlərin texnoloji təfəkkürünü formalaşdırır. Bu cildlər müasir müharibənin sadəcə atəş gücü deyil, həm də elm gücü olduğunu təsdiqləyir.
“Hərbi əməliyyatlarda Coğrafi İnformasiya Sistemləri texnologiyası” və pilotsuz uçuş aparatlarının tətbiqinə həsr olunmuş xarici nəşrlər (IGI-Global Publ.) isə müasir döyüş strategiyası üçün əsas bələdçilərdir. Onlar göstərir ki, Vətən müdafiəsi üçün riyazi modelləşdirmə, coğrafi analiz və PUA texnologiyası kimi elmi alətlər silahdan az əhəmiyyətli deyil.
Azad Bayramovun ixtiraçılıq fəaliyyəti, fundamental elm adamı kimi qazanılan biliyin
kəskin ehtiyac duyulan sahələrə tətbiq edilməsi sənətidir. Onun patentləri divarlarda asılan bir kağız deyil, Azərbaycanın elm və müdafiə sənayesinin beynəlxalq səviyyədə tanınan, dəyəri ölkə sərhədlərini aşan, intellektual mülkiyyətindən xəbər verən texnoloji mənbələrdir
Onun pedaqoji stajı 25 ildən artıqdır. O, Milli Aviasiya Akademiyasında, Heydər Əliyev adına Azərbaycan Ali Hərbi Məktəbində və Silahlı Qüvvələrin Hərbi Akademiyasında professor vəzifəsində çalışmış, 8 elmlər namizədi və 3 elmlər doktoruna elmi rəhbərlik etmişdir. O,
2002-2005-ci illərdə Milli Aviasiya Akademiyası nın və 2012–2014-cü illərdə Radiasiya Problemləri İnstitutunun İxtisaslaşdırılmış Müdafiə Şuralarının üzvü olub.2008-ci ildə Risk Analizi Beynəlxalq Cəmiyyətinə üzv seçilmiş, Boston şəhərində keçirilən konfransa dəvət almış və məruzə ilə çıxış etmişdir.
1983-cü ildə Leyptsiq Universitetində, 2002-ci ildə Bakıda, 2005-ci ildə Parisdə və Brüsseldə, 2006-cı ildə Romada, 2006-cı ildə İstanbulda, 2007-ci və 2008-ci illərdə Portuqaliyada, 2009-cu ildə Antaliyada. keçirilən NATO-nun ekologiya təhlükəsizliyinə və alternativ və bərpa olunan enerji mənbələrinə aid sessiyalarında iştirak etmişdir. 2008-ci ildə Almaniyanın Karlsruhe şəhərində və 2009-cu ildə Tiflis şəhərində MAGATE tərəfindən təşkil olunmuş Nüvə Forensik Ekologiyası mövzusunda keçirilən müşavirələrdə məruzə ilə çıxış etmişdir.
2011-ci ildə Tiflis, 2012-ci ildə Moskva və 2013-cü ildə isə Kiyev şəhərlərində keçirilən Avropa Birliyinin 7-ci Elmi Çərçivə Programı üzrə “PİCTURE” elmi layihəsinin müzakirələrində ekspert kimi dəvət olunmuş və məruzələr ilə çıxış etmişdir. 2008-ci ildən on Beynəlxalq Elmi Qrant üzrə aparılan işlərdə iştirak etmişdir. Azərbaycan Respublikası Müdafiə Sənayesi Nazirliyin Elmi şurasının üzvü olmuşdur. 2009-cu ildə Amerikanın Elektrik və Elektronika Mühəndisləri
İnstitutunun (IEEE) və Rusiyanın Elmlər Akademiyasının Nanotexnologiya Cəmiyyətinin
üzvü seçilmişdir. Alim 2009-cu ildə yüksək elmi nəticələrinə görə İngiltərənin Kembric Universitetinin Beynəlxalq Biblioqrafik Mərkəzinin medalı ilə təltif olunmuş və onun adı mərkəzin ensiklopediyasına daxil edilmişdir.2014-2021-ci illərdə AR Silahlı Qüvvələrin Hərbi Akademiyasında Adyunktura və Elmi İşlər şöbəsində professor vəzifəsində çalışıb. 2018-2019-cu illərdə AR Silahlı Qüvvələrin tarixində ilk dəfə yaradılmış Xüsusiləşdirilmiş Dissertasiya şurasının sədri olmuşdur. 2024-cü ildən Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası nəzdində Respublika Seysmoloji Xidmət Mərkəzində şöbə müdiri vəzifəsində çalışır. Onun Xirş İndeksi 23 bərabərdir. Azad Bayramov tərəfindən 2011-ci ildə INTECH Open Access Publisher nəşriyyətində şap olunmuş “Nanocomposites and Polymers with Analytical Methods” kitabının “Matrix Active Micro- and Nanocomposites Based on the Polymer, Semiconductive and Ferropiezoceramic Materials” adında bir fəsilə 6000 çox istinadlar mövcuddur.
Professor Azad Bayramovun rəhbərliyi altında “Aerokosmik Monitorinqi” kafedrası, Azərbaycanın Kosmik Era adlanan yeni inkişaf mərhələsindəki intellektual bazasını təşkil edir. Onun fəaliyyəti sübut edir ki, böyük inkişaf təkcə yeni avadanlıqlar deyil, həm də bu avadanlıqların verdiyi məlumatları anlamağı və ondan dəyər yaratmağı bacaran elmi zəka tələb edir. Professor Bayramov və onun yetirmələri, Azərbaycanı göydən idarə etmə sənətini inkişaf
etdirərək, ölkənin texnoloji gələcəyini hər bir peyk ötürməsində, hər bir rəqəmsal xəritədə möhkəmləndirirlər.
Azad Bayramovun həyatı elm və vətənpərvərlik, fundamental bilik və praktik tətbiq arasındakı qırılmaz əlaqənin parlaq nümunəsidir. Azərbaycan Dövlət Komsomol Mükafatından Beynəlxalq Soros Mükafatına, Müdafiə Nazirliyinin qiymətli hədiyyələrindən Kembric Universitetinin medalına qədər uzanan mükafatlar zənciri onun qazandığı zəhmətin və dəyərin təsdiqidir. O, bu gün də Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası nəzdində Respublika Seysmoloji Xidmət Mərkəzində fəaliyyətini davam etdirir, gənc nəsillərə bilik və təcrübəsini ötürür. Onun məktəbi, təkcə diplom və dərəcə vermir, həm də vətənpərvərliyi və intellektual cəsarəti təlqinedir. Professor Azad Bayramovun ömrü – fundamental elmə atılan cəsarətli bir addımla başlayan, hərbi texnologiyaların inkişafı ilə davam edən, minlərlə tələbəyə bilik verən, Vətəninin hərbi gücünü artıran bir dastan, elm və vətənpərvərlik, nəzəriyyə və praktika arasındakı
qırılmaz, müqəddəs əlaqənin ən möhtəşəm simvoludur. O, Azərbaycan elminin həm
ruhu, həm də zirehidir. Qeyd edək ki, Azad Bayramov 1991-1992-ci illərdə Qarabağda qedən müharibədə də iştirak edib.
Biz professor Azad Bayramova, Azərbaycan elminə bəxş etdiyi bütün dəyərli töhfələrə
görə dərin minnətdarlığımızı bildirir və ona bu şərəfli yolda: İdarəetmə Sistemləri, Süni İntellekt texnologiyasının seysmoloji proseslərin araşdırılmasında tətbiqində daha böyük elmi-texniki nailiyyətlər arzulayırıq.
Tələbələri ilə birlikdə beynəlxalq elmi bazalarda, mötəbər konfranslarda və texnoloji platformalarda Azərbaycanı daha yüksək zirvələrə qaldıracaq uğurlu ixtiralar və kəşflər diləyirik. Vətən elminə bəxş edəcəyi daha neçə-neçə parlaq illər, sağlamlıq və ailə xoşbəxtliyi arzulayırıq.
Qoy professor Azad Bayramovun elmi işığından ruhlanan nəsillər, Azərbaycanı daha da yüksək texnoloji zirvələrə daşısın!
YENİNEWSTV24.AZ
Aygün Məmmədova Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin üzvü
