Azərbaycanda elə bir fəaliyyət sahəsi yoxdur ki, zamanında dahi liderin diqqətindən kənarda qalsın. Bu gün müstəqil Azərbaycan Respublikasının sahib olduğu hər bir uğurun arxasında Heydər Əliyev ideyası vardır. Heydər Əliyevin rəhbərliyi ilə ölkədə inkişaf və yenidənqurma proseslərinin bütün sahələr üzrə paralel şəkildə təşkilində ekoloji problemlərin həlli məsələləri də öz yerini almışdı. Bu baxımdaqna, məqalədə Ümummilli lider Heydər Əiyevin ekoloji siyasətinin əsasını ekoloji vəziyyətin yaxşılaşdırılması, ətraf mühitin mühafizəsi və təbii sərvətlərdən səmərəli istifadə məsələləri təşkil edir.1969-1982-ci illərdə və müstəqillik illərində Ümummilli Liderin təşəbbüsü və səyləri ilə ekologiya, ətraf mühitin sağlamlaşdırılması, mühafizəsi və təbii resurslardan səmərəli istifadə üzrə görülmüş işlər, qanun və sərəncamlar, Ulu Öndərin qətiyyəti və uzaqgörənliyi sayəsində yaradılmış qorunan təbiət əraziləri vətənin hər qarışına, bütün canlı və cansız aləminə dərin sevgi hissinin aşılanmasına xidmət etmişdir. Ulu Öndər öyrədirdi ki, Vətən sevgisi kor-koranə olmamalı, dərin biliklərə, insanın özünüdərkinə, ölkəsini və xalqını tanımasına əsaslanmalıdır.
Ulu Öndər Heydər Əliyevin fəaliyyəti dövründə ölkədəki ekoloji mühitin sağlamlaşdırılması daim diqqət mərkəzində olmaqla dövlət siyasətinin prioritet məsələlərindən biri olmuşdur. Heydər Əliyev Azərbaycan ekologiyasının, Azərbaycan təbiətinin əvəzsiz qoruyucusu, himayəçisi idi. Ulu öndər ölkəmizin flora və faunası ilə iftixar hissi keçirir, onun torpağının, havasının, landşaftının qorunub saxlanmasını, zənginləşdirilməsini tələb edirdi.
Ümummilli Liderimiz ekoloji vəziyyətin yaxşılaşdırılması, ətraf mühitin mühafizəsi, eləcə də təbii sərvətlərdən səmərəli istifadə məsələlərinə xüsusi qayğı ilə yanaşmış, yaşıllıq zolaqlarının genişləndirilməsi və ekoloji problemlərin həlli məsələlərini daim diqqət mərkəzində saxlamışdır.
Heydər Əliyevin uzaqgörən siyasəti, o cümlədən, ekologiya sahəsində verdiyi tövsiyələr bu gün də görülən işlərdə rəhbər tutulmaqdadır.
Tarixi dövr göstərir ki, hər hansı bir ölkənin inkişafında, onun dünyada tanınmasında güclü siyasi liderin olması əsas amildir.
Ağıllı, cəsarətli, qətiyyətli, uzaqgörən, xarici və daxili təhlükələrdən ölkəni qoruyan, müdrik siyasət aparan, ölkənin potensial imkanlarını dərindən bilən, ölkənin dinamik inkişafını təmin edən siyasi liderə hər bir dövlətin ehtiyacı var. Bütün bu xüsusiyyətlərin hamısı bir siyasi liderdə çox nadir hallarda rast gəlinir. Azərbaycan xalqı özünü xoşbəxt hesab edə bilər ki, yüksək mənəvi keyfiyyətləri və bütün bu yuxarıda göstərilən müsbət xüsusiyyətləri özündə birləşdirən, XX əsrin II yarısında çox mürəkkəb və ziddiyətli bir dövrdə Azərbaycanı anarxiyadan, xaosdan, parçalanmadan xilas edən bir siyasi lider Heydər Əliyev Azərbaycana rəhbərlik etmişdir. Ulu Öndər Azərbaycan dövlətini və millətini zamanın cətin sınaqlarından cıxararaq ölkənin gələcək parlaq inkişafını təmin etmişdir. Bu sözləri yazarkən alman filosofu İmmanuel Kantın sözləri yadıma düşdü. O, belə söyləmişdir: “ Sürətlə öz süqutuna yaxınlaşan xalqın talehini yalnız dahi şəxs dəyişə bilər…”
Tarixi təcrübə sübut edir ki, yalnız güclü siyasi lider yetişdirən xalqlar onların güclü iradəsi sayəsində öz milli sərvətlərinə sahib olmaq və onları gələcək inkişafa yönəltmək imkanı qazanırlar. Heydər Əliyev də eyni olaraq bu missiyanı yerinə yetirmişdir. Bu böyük dövlət adamının irəli sürdüyü strategiya indiki nəslin gözü önündə reallığa cevrilmişdir.
Xalqımızın Ümummilli Lideri Abşeronun yaşıllıqlar diyarına çevrilməsi üçün bir çox tədbirlərin görülməsinə nail olub. Yaşıllığın qədrini bilməyənlərə anlatdı ki, yaşıllıq olmayan yerdə həyat yoxdur. Hər kəs iki ağac əkib böyütməlidir. Ulu Öndər Heydər Əliyevin ikinci dəfə hakimiyyətə qayıdışından sonra müharibə şəraitində, ağır vəziyyətdə olsaq da, nəinki Bakı şəhərində, eləcə də, respublikamızın bütün bölgələrində yaşıllığa diqqət yenidən artırıldı. Planetin ağciyərləri olan meşələrin qorunması yenidən gündəmə gəldi. Yaşıllaşdırma paytaxt Bakıda və Abşeronda bundan sonra başladı.
Ulu Öndər Heydər Əliyev respublikanın rəhbəri təyin olunduğu andan Abşeron yarımadasının su təchizatı istiqamətində müxtəlif tədbirlər həyata keçirildi. Ümummilli Liderin təşəbbüsü ilə Kür-Bakı su kəmərinin tikintisinə başlanıldı. İlk olaraq I Kür su kəməri istifadəyə verildi. Ceyranbatan su qovşağında aparılmış yenidənqurma işləri də regionun su təchizatını xeyli yaxşılaşdırmağa və şəhər əhalisinin su ilə təmin olunmasına imkan verib. Digər qərar isə II Kür su kəmərinin tikintisi haqqında qəbul olundu və I Kür su kəmərinə paralel olaraq II Kür su kəmərləri sistemi istifadəyə verildi.
Ulu Öndərin layiqli davamçısı, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin uzaqgörənliyi,
siyasi iradəsi nəticəsində həyata keçirilən islahatlar, uğurlu daxili və xarici siyasətin nəticəsində sürətlə dəyişən dünyada Azərbaycan öz mövqeyini ildən-ilə möhkəmləndirir. Azərbaycanın son illər ərzində əldə etdiyi uğurların əm mühüm faktoru Prezident İlham Əliyevin təfəkkürünün və düşüncə tərzinin kreativliyi və gələcəyi görmək qabiliyyətidir. Onun yürütdüyü dayanıqlı və davamlı inkişaf siyasətinin “Azərbaycan modeli” bir sıra mühüm amilləri, o cümlədən stabilliyi və iqtisadi inkişafı, sosial yönümlüyü və ədaləti, mədəni müxtəlifliyi və adət-ənənəyə sadiqliyi, demokratikləşmə və insan amilini innovativlik və modernləşməni, biliklərə əsaslanan tərəqqini, informasiya-kommunikasiya texnologiyaları və əqli mülkiyyətin prioritetliyini özündə cəmləşdirən orijinal bir modeldir.Azərbaycanda 2024-cü ilin “Yaşıl dünya naminə həmrəylik ili” elan edilməsi strateji qərar olmaqla, “yaşıl iqtisadiyyat”ın, “yaşıl enerji”nin, “yaşıl texnologiyalar”ın, “yaşıldünya”nın inkişafına, respublikada “yaşıl ətraf mühit”in və “yaşıl artım”ın təmin edilməsinə töhfə verəcəkdir. Bildiyiniz kimi, enerjinin davamlılığı ətraf mühitə, iqtisadiyyata və cəmiyyətə təsirlərinə görə müəyyən edilir. Enerji o zaman davamlı hesab olunur ki, “bugünkü ehtiyacları gələcək nəsillərin öz ehtiyaclarını ödəmək qabiliyyətinə xələl gətirmədən ödəsin”. Ekoloji təmiz, təbiətə ziyan vurmadan, onu çirkləndirmədən əldə edilən enerji növlərindən istifadə yaşıl iqtisadiyyatın təməlidir. Yaşıl dünyanın əsası olan yaşıl iqtisadiyyat isə
“yaşıl mədəniyyət”in, “yaşıl əxlaq”ın cəmiyyət həyatında, insan toplumunun şüurunda və
əməllərində özünə yer qazanması sayəsində qurulub fəaliyyət göstərə bilər. Yaşıl iqtisadiyyatın qurulması da “yaşıl mədəniyyət”in inkişafına, insanların gündəlik həyatda uyğun prinsiplərlə yaşamalarına rəvac verəcəkdir. Yaşıl enerjinin ən mükəmməl nümunəsini təbiət özü təqdim etmişdir, bu, bitkilərdə gedən, su və karbon qazının günəş şüaları altında üzvi maddələrə çevrilməsinə əsaslanan, yer üzərində canlı həyatın əsası olan fotosintezdir. Hazırda dünyada süni fotosintez, müxtəlif üsullarla hidrogenin əldə edilməsi, saxlanılması və onun enerjisindən istifadə üzrə tədqiqatlar geniş vüsət almışdır. Günəş və külək enerjisindən, eləcə də müxtəlif enerji növlərinin istehsalı zamanı tullantısız texnologiyalardan optimal istifadə məsələləri də təmiz ətraf mühit üzrə elmi tədqiqatların mühüm istiqamətləri sırasındadır. Bütün bu
sahələrdə Azərbaycanda da tədqiqatların yüksək səviyyədə təşkili, müvafiq imkanların
yaradılması, kadr hazırlığının gücləndirilməsi, dünya elmi ilə inteqrasiyanın təmin
edilməsi dövrün tələbidir.Azərbaycanın 2030-cu ilə qədər sosial-iqtisadi inkişafa dair beş milli prioritetlərindən biri “Təmiz ətraf mühit və yaşıl artım ölkəsi” kimi müəyyən edilmişdir. Həmin prioritetə uyğun olaraq, ətraf mühitin sağlamlaşdırılması, yaşıllıqların bərpası və artırılması, su ehtiyatlarından və dayanıqlı enerji mənbələrindən səmərəli istifadənin təmin edilməsi istiqamətində işlər aparılır.
BMT-nin İqlim Dəyişmələri üzrə Çərçivə Konvensiyasının Tərəflər Konfransının 29-
cu sessiyası – COP29 kimi mötəbər tədbirin 2024-cü ilin noyabr ayında ölkəmizdə keçirilməsi ilə bağlı yekdil qərar qəbul edilməsi yuxarıda qeyd olunan fəaliyyətlərin, eləcə də qlobal siyasi arenada Azərbaycanın özünü etibarlı tərəfdaş kimi sübut etməsinin, Dövlət Başçısının nəinki regionda, hətta bütün dünyada sülhün və beynəlxalq hüquq çərçivəsində ədalətin bərqərar olunması üçün əmək sərf edən güclü lider kimi şəxsi
nüfuzunun dünya birliyi tərəfindən təsdiqinin nəticəsidir.
Bu gün Dövlət Başçımızın rəhbərliyi ilə Azərbaycanda ətraf mühitin sağlamlaşdırıl-
masında, biomüxtəlifliyin qorunub saxlanmasında əldə edilmiş nailiyyətlərdə milli məfkurəyə bağlı elmi əsaslı idarəetmənin və ölkənin elmi potensialının rolu əhəmiyyətli
dərəcədə yüksəkdir. Azərbaycanın elmi ictimaiyyəti, tədqiqat müəssisələri yaşıl dünyamızın qorunması da daxil olmaqla bütün istiqamətlərdə Ümummilli Liderin əsasını qoyduğu və cənab Prezidentin uğurla davam və inkişaf etdirdiyi ekoloji siyasi kursu tam dəstəkləyir, dövlətimizin bütün layihələrində, o cümlədən yaşıl dünya ilə bağlı tədbirlər planlarının icrasında fəal iştirak edirlər.
Azərbaycan tarixinin yeni dövründə ətraf mühitin sağlamlaşdırılması, təbiətin,bioloji müxtəlifliyin mühafizəsi, yaşıl dünya və yaşıl mədəniyyət prinsiplərinin cəmiyyət həyatının bütün plastlarında tətbiqi dövrün tələbidir. Eyni zamanda bütün bu məsələlərlə bağlı ictimai dərkolunmanın yüksəldilməsi istiqamətində fəaliyyətlərin və tədqiqatların intensivləşdirilməsi üçün Ulu Öndər Heydər Əliyevin ətraf mühitin qorunmasına xüsusi həssas münasibətinin, təbiətin mühafizəsi ilə əlaqədar tələb və tövsiyələrinin, rəhbərliyi və səyləri ilə qəbul edilmiş mühüm qərarların alimlərin, ekoloqların və müvafiq sahə mütəxəssislərinin diqqətinə çatdırılması vacibdir.Hələ 17 avqust 1993-cü ildə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin səlahiyyətlərini həyata keçirən Azərbaycan Respublikası Ali Sovetinin sədri Heydər Əliyevin “Energetika, ekologiya, iqtisadiyyat” ikinci beynəlxalq simpoziumunun iştirakçılarına yekun sözündə “biz ekoloji dövr adlanan yeni dovrün sınaqlarından layiqincə çixacağıq” ifadəsi bu istiqamətdə əsaslı işlərin aparılmasına güclü təkan verir. Məhz bu dövrdən başlayaraq ümumdövlət siyasətinin üzvi tərkib hissələrindən biri də Azərbaycan Respublikasının vahid milli ekoloji siyasətinin qəbul edilməsi olur.Ekoloji siyasətin həyata keçirilməsinin təzahürü kimi respublikamızda Avropa standartlarına uyğun müvafiq qanunvericilik bazasının yaradılması, ətraf mühit üzrə Dövlət idarəetmə sisteminin təkmilləşdirilməsi, beynəlxalq təşkilatlarla əlaqələrin genişləndirilməsi yolu ilə prioritet layihələrin tədricən realizə olunması məsələləri gündəmə gəlir. Bu siyasətin əsasında dövlətin rəsmi şəkildə qəbul edilmiş, ölkənin ekoloji problemlərinin həllinə yönəldilmiş ümumi konsepsiyası durur. Bu siyasət bilavasitə hakimiyyət orqanlarının ölkənin ictimai-iqtisadi inkişaf problemlərinin bütöv kompleksinin ekoloji aspektlərinə münasibətini müəyyənləş
dirir. Azərbaycan Respublikasında ekoloji siyasətin hüquqi əsası Azərbaycan xalqının Ümummilli Lideri Heydər Əliyev tərəfindən qoyulur. Onun rəhbərliyi altında 12 noyabr 1995-ci ildə qəbul edilmiş müstəqil Azərbaycan Respublikasının yeni Konstitusiyasında ilk dəfə olaraq “hər kəsin sağlam ətraf mühitdə yaşamaq hüququ” təsbit edilir (39-cu maddə) Bu maddənin müddəalarının həll olunmasının təmin edilməsi məqsədilə Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi çoxsaylı vacib qanunlar qəbul edir.
Heydər Əliyevin 23 may 2001-ci il 485 nömrəli əmri ilə yeni Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyitəsdiq edilir. Bu əmrlə ekologiyanın mühafizəsi sahəsində bütün inzibati çətinliklər aradan götürülmüş olur. 18 sentyabr 2001-ci il Heydər Əliyevin əmri ilə Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyinin Əsasnaməsinin təsdiqi isə Azərbaycanda ətraf mühitin sağlamlaşdırılması
na və ekoloji təhlükəsizliyin təmin edilməsinə yönəldilmiş vahid ekoloji siyasəti müəyyənləş
dirir. Bu məqsədlərə nail olmaq istiqamətində respublikamız üçün üstün əhəmiyyətli ekoloji problemlər müəyyənləşdirilir və 1998-ci ildə Azərbaycan Respublikasının hökuməti tərəfindən təsdiq olunmuş Ətraf Mühiti Mühafizə üzrə Milli Fəaliyyət Planında öz əksini tapır Bu sənəd bilavasitə dövlətin ekoloji siyasətinin məzmununu, eləcə də hakimiyyət orqanlarının ölkənin ictimai-iqtisadi inkişaf problemlərinin bütöv kompleksinin ekoloji aspektlərinə münasibətini müəyyənləşdirir və mahiyyət etibarilə ekoloji siyasətin özündə cəmləşdirdiyi iki vacib amili: ölkə daxilində ekoloji siyasəti reallaşdırılmasının və həyata keçirilməsinin yüksək effektivliyinin təmin olunmasının məsuliyyətini şərtləndirir.Həmin vaxtdan təbii ehtiyatlardan səmərəli istifadə və ekoloji tarazlığın qorunması dövlətin daimi diqqət mərkəzinə gətirilir və ölkəmiz ekologiya və ətraf mühitin mühafizəsi sahəsində böyük nailiyyətlər əldə etməyə başlayır. Azərbaycan Respublikası beynəlxalq əlaqələrini xeyli genişləndirərək, bir çox dövlətlərlə hökumətlərarası birgə əməkdaşlıq sazişləri imzalayır, ölkənin strateji maraqları baxımından çox mühüm beynəlxalq konvensiyalara qoşulur. Ekoloji siyasətin həyata keçirilməsi istiqamətində müvafiq milli proqramlar hazırlanır və bir sıra mühüm tədbirlər həyata keçirilir. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Heydər Əliyevin 2003-cü il 18 fevral tarixli 1152 saylı Sərəncamı ilə Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi tərəfindən hazırlanmış “Ekoloji cəhətdən dayanıqlı sosial-iqtisadi inkişafa dair” Milli Proqram, “Azərbaycan Respublikasında meşələrin bərpa edilməsi və artırılmasına dair Milli Proqram” təsdiq edilir.Ölkənin ümumi inkişaf strategiyasının ayrılmaz hissəsi olan bu Milli Proqramın işlənməsi ətraf mühitin qorunması sahəsində fəaliyyətin koordinasi
yasının gücləndirilməsi yolu ilə milli, regional və beynəlxalq səviyyələrdə təbii ehtiyatların mühafizəsi, elmə əsaslanan inkişaf prinsiplərinin tətbiqi, indiki və gələcək nəsillərin maraqlarını təmin edən ölkənin iqtisadi və insan resurslarının istifadəsində davamlılığın təminatına yönəlir. Ekoloji baxımdan dayanıqlı sosial-iqtisadi inkişaf üzrə milli proqramın həyata keçirilməsi üçün əlaqədar dövlət qurumlarının və qeyri-dövlət təşkilatlarının fəaliyyətinin koordinasiyasının gücləndirilməsi vacib şərtlərdən birinə çevrilir Qeyd etmək lazımdır ki, Ümummilli Lider Heydər Əliyevin rəhbərliyi altında formalaşdırılan ekoloji siyasət ölkənin ekoloji böhrandan çıxarılmasına, müxtəlif ekoloji məqsədlərə əsaslanan və onların həyata keçırılməsinə imkanlar yaradan gələcəyə istiqamətlənmiş bir siyasət kimi əsas strateji mahiyyət daşıyır və cəmiyyətlə təbiət arasında harmoniyanın qorunub saxlanmasına xidmət göstərirdi. Müstəqilliyimizin ilk illərindən həyata keçirilən bu məqsədyönlü siyasət özünün konkret məqsədləri ilə də seçilirdi. Bu məqsədlər sırasında ölkənin sosial-iqtisadi inkişaf prosesində təbiətə mənfi antropogen təsirlərin qarşısının alınması, əsas neqativ təsirlərin aradan qaldırılması, əvvəllər təbiətə münasibətdə buraxılmış səhvlərin düzəldilməsi, həmçinin ətraf mühitin yaxşılaşdırılması, ölkə üçün mühüm elmi və mədəni dəyərə malik olan bir sıra təbii obyekt və ekosistemlərin qorunması əsas yer tuturdu.Azərbaycan Respublikasının ən çətin dövrlərində Ümummilli Lider Heydər Əliyev tərəfindən formalaşdırılan və təməli möhkəm əsaslar üzərində qoyulan ekoloji siyasət bu gün də Prezident İlham Əliyev tərəfindən uğurla davam etdirilir. Hazırda beynəlxalq şəraitin kifayət qədər mürəkkəb olması, bu kontekstdə yaranan qlobal dəyişikliklər və transformasiyalar xüsusilə Cənub-Şərqi Avropada və Qafqazda iqtisadi artımın güclənməsinə, infrastrukturun inkişafı və regional təhlükəsizliyin qorunmasına, ölkəmizdə işğaldan azad olunmuş ərazilərin bərpası və Böyük Qayıdışla əlaqədar proseslərə, müasir dövrün çağırış-larına, ictimai-siyasi və iqtisadi düşüncə tərzinə uyğun şəkildə yenidən nəzər salınmasını, proseslərə yeni münasibətin sərgilənməsini tələb edir. Daimi qarşılıqlı əlaqədə olan, bir-birinə qarşılıqlı təsir göstərən bu amillər və müasir geosiyasi vəziyyət postmüharibə dövründə Azərbaycan Respublikasının bütün sahələrdə və xüsusilə sosial-iqtisadi sahədə müasir dünya çağırışlarına cavab verə biləcək milli prioritetlərinin davamlı inkişafını şərtləndirir. Bu nöqteyi-nəzərdən dünyada baş verən son dərəcə mürəkkəb şəraitdə postmüharibə dövrünü yaşayan ölkəmiz üçün əsas məsələ güclü dövlət, inkişaf etmiş iqtisadiyyat və Ümumdünya Əmək imkanlarına əsaslanan Rifah Cəmiyyətinin yaradılmasıdır. Bu işdə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin irəli sürdüyü məqsədyönlü siyasətin rolu əvəzsizdir.
1997-ci ildə Əhalinin Radiasiya Təhlükəsizliyi Haqqında Azərbaycan Respublikasında ekoloji
siyasətin hüquqi əsası Azərbaycan xalqının Ümummilli Lideri Heydər Əliyev tərəfindən qoyulmuşdur.
Onun rəhbərliyi altında 12 noyabr 1995-ci ildə qəbul edilmiş Azərbaycan Respublikasının yeni Konstitusiyasında ilk dəfə olaraq “hər kəsin sağlam ətraf mühitdə yaşamaq hüququ” təsbit edildi (39-cu maddə). Bu maddənin müddəalarının həll olunmasının təmin edilməsi məqsədilə Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi çoxsaylı vacib qanunlar qəbul etdi.
Heydər Əliyev Azərbaycan təbiətinə xüsusi önəm vermiş, onun daim təbii və ilkin toxunulmazlığını
qorumağın vacibliyini zəruri saymışdır. Heydər Əliyevin rəhbərliyi ilə qəbul edilmiş ekoloji qərarlar, qanunlar, sərəncamlar ölkəmizin təbiətinin sağlamlığına yönəlmişdir.
“Mən 1993-cü ildə Bakıya gələrkən, bizim əkdiyimiz, becərdiyimiz bəzi ağacların kəsilməsini görərkən, elə bildim ki, məni yaralayıblar. Mən dəfələrlə demişəm, bir də deyirəm, kim hansı bir sağlam ağacı kəsirsə, hesab edin ki, o, mənim qolumu, barmaqlarımı kəsir…. İnsan qurmalıdır, yaratmalıdır… hər bir insan ağac əkməlidir, becərməlidir, böyütməlidir. Əgər kimsə sağlam ağacı kəsirsə, o, nəinki xalqına, millətinə, ölkəsinə xəyanət edir, o, öz ailəsinə, özüözünə xəyanət edir. Ona görə də siz hər bir ağacı qorumalısınız, hər bir ağacın qorunması uğrunda mübarizə aparmalısınız…” Biz burada qəbul etdiyi qərarların arxasında saf qəlbli, qüdrətli bir insanın durduğunun şahidiyik. Əlbəttə, bu böyüklükdə, dəyanətdə və düşüncədə olan insana şahidlik lazım deyil. Çünki hara baxırsan, onun saf toxum səpdiyi Azərbaycan
məkanından, hətta bütöv keçmiş SSRİ məkanından səs gəlir: canlı insan səsi, təbiət səsi, göylərə ucalan ağacların, yerlərdə uzanan su kanallarının səsi deyir ki, biz o böyük insanın, geniş qəlb sahibinin insanlığa xidmət edən əməllərinin şahidiyik.
Ulu Öndər Heydər Əliyevin zəngin maddi sərvətlərimizə münasibətlərində Azərbaycana nəhayətsiz sevgidən, ana Vətənə məhəbbətdən doğan heyrətamiz bir cazibə qüvvəsi vardı. Dünyanın tanınmış siyasətçisi, xalqın əbədi Lideri Ulu Öndərin təbiət sevgisində də dövləti idarə etmək səriştəsi, Azərbaycanı dünyaya tanıtmaq missiyası möhkəm və dönməz idi.
Azərbaycanı ətalətdən yüksək inkişaf mərhələsinə çıxaran, bütün məqamlarda xalqın qüdrətini, qüvvətini, mənəvi və maddi dəyərlərini, mədəniyyətini, elmini postsovet məkanında tanıdan, onun üstünlüklərini,ululuğunu, qədimliyini, ədəb və əxlaqi keyfiyyətlərini, istedadını dünyaya bəyan edən Ümummilli Lider eyni missiyanı ölkənin zəngin təbiətinin təbliğində, Azərbaycana təbiətin verdiyi təbii sərvətlərin dünyaya tanıdılması sahəsində də müdrik uzaqgörənliklə yerinə yetirmişdir.
Bütün məqamlarda olduğu kimi, bu sahədə də xalqımızın Ulu Öndəri Heydər Əliyevdən öyrənmək, onun tövsiyələrindən bəhrələnmək faydalı olardı. Bu tövsiyələrdə ağacın, yaşıllığın, saf və təmiz ekologiyanın insana xidmət etdiyi, onun özü qədər qiymətli olduğu nəzərə çarpır. Ulu Öndər Heydər Əliyev ölkəmizin analoqu olmayan flora və faunası ilə daim fəxr və iftixar hissi keçirirdi, onun torpağının, havasının, landşaftının qorunub saxlanmasını, zənginləşdirilməsini tələb edirdi. Ulu Öndər Heydər Əliyevin fəaliyyətində ekoloji vəziyyətin daha da yaxşılaşdırılması, ətraf mühitin mühafizəsi və təbii sərvətlərdən
səmərəli istifadə edilməsi məsələləri həmişə xüsusi diqqət mərkəzində olmuşdur. Təsadüfi deyil ki, məhz Ümummilli Liderimizin ətraf mühitin mühafizəsi sahəsində mühüm qanunlar və qərarlar qəbul edilmiş, bu sahədə çox böyük dəyişikliklər həyata keçirilmişdir. Heydər Əliyevin Azərbaycan təbiətinə vurğunluğu və qayğısı onun azərbaycançılıq ideyasının tərkib hissəsi idi.Heydər Əliyev ölkəmizin analoqu olmayan flora və faunası ilə daim fəxr və iftixar hissi keçirirdi, onun torpağının, havasının, landşaftının
qorunub saxlanmasını, zənginləşdirilməsini tələb edirdi. Ona görədə yurdumuzun torpaq, bitki, su, hava,meşə, bulaq, bitki örtüyü tərkibini daha dərindən öyrənməyə istiqamət verirdi. Elə Məhz Heydər Əliyevin hakimiyyəti illərində sirab, badamlı kimi mineral sularımızın sorğaı
dünyaya yayıldı, Abşeronun Qızıl qumuna müalicə üçün Sovet ölkələrindənaxın axın insanlar
gəldi, Naftalan yağının şöhrəti yayıldı, Dəvəçi
suyunun möcüzəsi insanları başına yığdı. Bu əzəmətli insan Azərbaycan torpağının hər qarışının cana dərman olduğunu bilir,
bunu bütün dünyay sərgiləməkdən qüruru duyurdu.Ulu öndər Heydər Əliyevin fəaliyyətində
ekoloji vəziyyətin daha da yaxşılaşdırılması, ətraf mühitin mühafizəsi və təbii sərvətlərdən səmərəli istifadə edilməsi məsələləri həmişə xüsusi diqqət mərkəzində
olmuşdur. Təsadüfi deyil ki,məhz ümummilli liderimizin 1969-1982 və 1993-2003-cü illərdə respublikamıza rəhbərlik etdiyi dövrlərdə
ekologiya və ətraf mühitin mühafizəsi sahəsində mühüm qanunlar və qərarlar qəbul edilmiş, bu sahədə çox böyük dəyişikliklə həyata keçirilmişdir Ulu öndər Heydər Əliyev Azərbaycana rəhbərlik etdiyi 1969-1982-ci illərdə respublikada həyata keçirilən
qlobal təbiəti mühafizə tədbirlərinin təşəbbüskarı və təşkilatçısı olmuşdur. Həmin illərdə ulu öndərimiz Heydər Əliyev Azərbaycan Respublikasında ekoloji vəziyyətin yaxşıladırılması və təbii ehtiyatlardan səmərəli istifadə edilməsi sahəsində məqsədyönlü siyasət yürüdürdü. İri su hövzələrinin yaradılması,torpaqların şoranlaşmadan təmizlənməsi üçün drenaj sistemlərinin tikilməsi, geniş meşə zolaqlarının salınması, ölkəmizin flora və faunasının qorunub
saxlanılması və inkişaf etdirilməsi məqsədilə respublikada Şirvan (1969), Ağ göl (1978), İsmayıllı (1981), Bəsitçay (1974) və s. dövlət qoruqları və yasaqlıqlarının yaradılması, Abşeron zonasında və Gəncədə iri yaşıllıq massivlərinin salınması, şəhər və rayonlarımızda nəhəng sutəmizləyici qurğuların, böyük dəryaçaların inşa edilməsi məhz Heydər Əliyevin zəhmətinin bəhrəsi idi.
Azərbaycanda salınan yaşıllıq zonaları Heydər Əliyev zəkasının, onun yorulmaz fəaliyyətinin , bu böyük insanın varlığına hopmuş vətən sevgisinin təzahürüdür.
Təbiəti mühafizə və təbii ehtiyatlardan səmərəli istifadəyə dair qəbul edilmiş qanun və qərarlar müstəqillik bərpa edildikdən sonra yenidən işlənərək təkmilləşdirilmiş, ölkəmiz beynəlxalq konvensiyalara qoşulmuşdur. Respublikamızda aparılan genişmiqyaslı tədbirlər ekologiyaya birbaşa və ya dolayısı ilə aid olub,ətraf mühitin dayanıqlılığına, eyni zamanda əhalinin maddi-rifah halının yaxşılaşdırılmasına və sağlamlığının qorunmasına yönəldilmişdir.Ulu öndərin
müdrik siyasətini uğurla davam etdirən Prezidentimiz cənab İlham Əliyev təbiətə dövlət qayğısını daim diqqət mərkəzində saxlayır. Təbiətin mühafizəsi ilə əlaqədar
yeni şəraitə uyğun milli proqramlar hazırlanır. Əlbəttə, Prezident İlham Əliyevin imzası ilə həyata keçirilən bu proqramlar təbiətimizin
daha da zənginləşməsindən, təbii sərvətlər
imizin etibarlı və effektli mühafizəsi ndən xəbər verir.Ulu öndərin Azərbaycan təbiətinə qayğısı bir övladın anasına göstərdiyi qayğı qədər səmimi, təmənnasızdır. Çünki əsas ideya uzaqgörən və saf niyyətə xidmət edir. Bu gün möhtərəm Prezidentimiz İlham Əliyev, hörmətli Birinci vitse-prezident Mehriban xanım Əliyeva ulu öndərin ekoloji arzu və planlarını dönmədən və qətiyyətlə həyata keçirirlər. Ölkədə yaşıllaşdırma kütləvi, stabil və davamlı prosesə, vətəndaş vərdişinə çevrilmişdir.
Prezidenti Heydər Əliyev “Azərqızıl” Dövlət Şirkəti ilə Amerikanın “P.V.İnvestment” Qrup Servisis LLS” Şirkəti ilə sazişin imzalanması mərasimində çıxışı zamanı qeyd etmişdir: “Bildirmək istəyirəm ki, iqtisadiyyat sahəsində indiyədək gördüyümüz işlər, həyata keçirtdiyimiz tədbirlər, atdığımız addımlar və imzaladığımız müqavilələr Azərbaycan iqtisadiyyatını inkişaf etdirmək və Azərbaycan Respublikası əhalisinin, vətəndaşlarının rifah halını yaxşılaşdırmaq üçün edilibdir”.
Ekologiya və ətraf mühitin qorunması sahəsində dünyanın aparıcı ölkələri və beynəlxalq təşkilatlar ilə əməkdaşlıq edilməsi ideyası da məhz ümummilli liderə məxsusdur. Heydər Əliyevin hakimiyyəti dövründə BMT, YUNEP, UNESCO, Beynəlxalq Yenidənqurma və İnkişaf bankı ilə, eləcə də ABŞ, Böyük Britaniya, Almaniya, MDB ölkələri və digər ölkələrlə qısa müddət ərzində geniş əlaqələr qurulmuş, müqavilələr imzalanmışdır.
Müstəqil Azərbaycanda mövcud ekoloji problemlərin aradan qaldırılması və ətraf mühitin mühafizəsi tədbirləri ilə yanaşı yeni nəsildə ekoloji təfəkkürün formalaşdırılması da görülməsi vacib işlərdən biri idi. Heydər Əliyevin 1999-cu il 15 iyun fərmanı ilə “Azərbaycan Respublikasında təhsil islahatı” proqramı müvəffəqiyyətlə reallaşmağa başladı. Ümumtəhsil islahatı dövründə ekoloji təhsil daha məqsədyönlü və intensiv həyata keçirildi. 22 yanvar 2003- cü ildə ümummilli lider “Əhalinin ekoloji təhsili və maarifləndirilməsi haqqında” fərman verdi. Bu fərman ilə ekoloji təhsil sistemində yeni ixtisaslar yaranmış, ekologiyanın elmlərarası əlaqələri daha da genişləndirilmişdir (Göyçaylı, 2023). Bu gün abituriyentlər ekologiya ixtisaslarına, xüsusilə də ekologiya mühəndisliyi ixtisasına böyük maraq göstərirlər. Respublikamızın ali təhsil müəssisələrində ekologiya ixtisası üzrə proqramın məqsədi ekologiya sahəsində yüksək səviyyəli mütəxəsislər hazırlamaqdan ibarətdir.
Heydər Əliyevin həyata keçirtdiyi ekoloji yönümlü tədbirlərin səmərəliliyi, onların ardıcıl, müntəzəm və sistem xarakter almasından irəli gəlirdi. Məhz bu siyasətin nəticəsidir ki, respublikamızın ərazisi və onun Xəzər dənizinə aid akvatoriyası geoloji öyrənmə baxımından dünyanın ən mükəmməl öyrənilmiş ərazilərindəndir. Heydər Əliyevin Azərbaycan xalqı üçün qoyduğu irs tükənməzdir. Çıxışlarında insanın təbiətdən asılılığını vurğulayan ulu öndər ətraf mühitin mühafizəsində əsas məqsədlərin təbiəti gələcək nəsillər üçün qoruyub saxlamaq, insanların mədəni səviyyəsini və həyat tərzini yüksəltmək olduğunu bildirmişdi.
Ümummmilli liderin ekologiya sahəsində gördüyü genişmiqyaslı və coxcəhətli işlərdən ən başlıcası Azərbaycan Respublikası Ekologiya və Təbii sərvətlər Nazirliyinin yaradılması idi. Azərbaycan Respublikası Ekologiya və Təbii Sərəvtlər Nazirliyi – Azərbaycan Respublikası ərazisində, o cümlədən Xəzər dənizinin (gölünün) Azərbaycan Respublikasına mənsub olan bölməsində ətraf mühitin qorunması, təbiətdən istifadənin təşkili, yeraltı sulardan, mineral xammal ehtiyatlarından və yerüstü təbii sərvətlərdən səmərəli istifadə edilməsi, onların bərpası, hidrometeoroloji proseslərin müşahidəsi və proqnozlaşdırılması sahəsində dövlət siyasətini həyata keçirən mərkəzi icra hakimiyyəti orqanıdır. Nazirlik Ulu öndər Heydər Əliyevin 2001- ci il 23 may tarixli 485 nömrəli Fərmanı ilə Dövlət Ekologiya və Təbiətdən İstifadəyə Nəzarət Komitəsi, Dövlət Geologiya və Mineral Ehtiyatlar Komitəsi, Dövlət Hidrometeorologiya Komitəsi və “Azərmeşə” İstehsalat Birliyi ləğv edildikdən sonra onların bazasında yaradılmışdır. Respublika Prezidentinin 2001-ci il 18 sentyabr tarixli 583 nömrəli Fərmanı ilə “Azərbaycan Respublikasının Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi haqqında Əsasnamə” təsdiq edilmişdir. Hal-hazırda Nazirlik biomüxtəliflik, Xəzər dənizi, meşələr, hidrometeorologiya və geologiya istiqamətlərində fəaliyyət göstərir.
Hazırda Azərbaycanda 893 min hektar sahəni əhatə edən mühafizə olunan təbiət əraziləri fəaliyyət göstərir. Bunlardan 10 milli park, 10 dövlət təbiət qoruğu, 24 dövlət təbiət yasaqlığıdır. Bundan əlavə Azərbaycan Respublikasının “Xüsusi mühafizə olunan təbiət əraziləri və obyektləri haqqında” qanuna müəyyən dəyişikliklər edilmişdir. Dəyişikliklər Azərbaycanda ilk dəfə xüsusi mühafizə olunan təbiət ərazilərinin yeni bir növü- geoloji parkların yaradılması sahəsində müvafiq tədbirlər həyata keçirilməsinə xidmət edir.
Ekoloji vəziyyət, təbii ehtiyatlar, onların mühafizəsi və bərpası ölkənin davamlı inkişaf konsepsiyasının tərkib hissələrindəndir. Azərbaycan Respublikasında yürüdülən ekoloji siyasətin əsas məqsədi indiki və gələcək nəsillərin ehtiyaclarının təmin edilməsi naminə mövcud ekoloji sistemlərin, iqtisadi potensialın qorunması və təbii ehtiyatlardan səmərəli istifadə edilməsi ilə davamlı inkişafın təmin edilməsindən ibarətdir. Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyinin verdiyi məlumata əsasən Respublikamızda mövcud olan ekoloji problemlər aşağıdakılardır: su ehtiyatlarının çirklənməsi; tullantı sularının idarə olunması; atmosfer havasının çirklənməsi; torpaqların deqradasiyaya uğraması (eroziya, şoranlaşma və s.); bərk məişət və sənaye, həmçinin təhlükəli tullantıların tələb olunan səviyyədə utilizasiya olunmaması; biomüxtəlifliyin, o cümlədən flora, fauana və xüsusi ilə balıq ehtiyatlarının seyrəkləşməsi; yaşayış məskənlərinin genişlənməsi ilə bağlı antropogen təsirlər və s.
Mövcud problemlərin həll edilməsi üçün Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi tərəfindən beynəlxalq təşkilatlarla, donor ölkələrlə əlaqələrin genişləndirilməsinə xüsusi əhəmiyyət verilir. Belə ki, BMT-nin İnkişaf , Ətraf Mühit, Sənayenin İnkişafı proqramları, NATO, Qlobal Ekoloji Fond, Avropa İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf təşkilatı, İqtisadi Əməkdaşlıq təşkilatı, Dünya Bankı, Asiya bankı, Ümumdünya Vəhşi Təbiət fondu və s. təşkilatlarla əməkdaşlıq davam etdirilir. Bu gün Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev və Birinci vitse-prezident Mehriban xanım Əliyeva ulu öndərin əsasını qoyduğu ekoloji planların hər birini böyük diqqətlə həyata keçirirlər. Ölkə rəhbərliyinin və aidiyyati dövlət orqanlarının Respublikamızın ekoloji inkişafı istiqamətində gördükləri işlər saymaqla bitməz.
Azərbaycan xalqı hər sahədə olduğu kimi, ekoloji istiqamətdə də ulu öndər Heydər Əliyevin dəst-xəttini davam etdirəcəkdir.
Biz təkcə mövcud ekoloji problemləri həlli yollarını deyil, gələcəkdə mövcud olacaq ekoloji problemlərin həllini düşünməliyik. Bu məqsədlə ekoloji təfəkkürə malik, ekoloji məsuliyyətli, əhatəli ekoloji təhsil və tərbiyə almış, ən əsası ana təbiəti sevən vətəndaşlar yetişdirməliyik. Biz qoca dünyanın bir parçası olan müstəqil Azərbaycan Respublikasının vətəndaşları olaraq, təkcə füsunkar təbiətə malik ölkəmizin ekologiyasına deyil, dünyanın ekoloji mənzərəsinə nəzər salmalı və bu sahədə üzərimizə düşən bəşəri vəzifələri yerinə yetirməliyik.
YENİNEWSTV24.AZ
Fəqan Əliyev Azərbaycan Memarlıq və İnşaat Universitetinin (AzMİU) ekologiya kafedrasının müdiri, Beynəlxalq Ekoenergetika Akademiyasının prezidenti, texnika elmləri doktoru, professor, Birləşmiş Oksford Akademiyasının fəxri professoru