Real həyatda hüquq və azadlıqların səmərəli şəkildə həyata keçirilməsi üçün onların təmin edilməsinə dair hər cür pozuntulara və dövlətdaxili təsirlərə davamlı olan və təsirli təminatlar mexanizmini zəruri edən dəyərlər sırasında insan hüquq və azadlıqlarının qorunması, humanizmi, ədalət prinsipləri həmişə üstün yer tutur. Ölkəmizdə həyata keçirilən genişmiqyaslı hüquq islahatları, məhkəmə sisteminin təkmilləşdirilməsi, məhz bu prinsiplərə xidmət edir.
Azərbaycanın konkret inkişaf mərhələsinə uyğun olaraq, insan hüquqlarının müdafiəsi sahəsində həyata keçirilən dövlət siyasətində nəzərdə tutulan tədbirlərin səmərəliliyini artırmaq məqsədilə Azərbaycan Respublikasının sabiq Prezidenti Ulu Öndər Heydər Əliyev tərəfindən bir sıra mühüm əhəmiyyətə malik fərman və sərəncamlar imzalanmışdır. Bu baxımdan, qeyd etmək lazımdır ki, ölkəmizdə insan hüquqlarının qorunması və təmin edilməsi siyasətinin həyata keçirilməsinə, bu sahədə milli mexanizmlərin təkmilləşdirilməsinə yönəlmiş tədbirlər sırasında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin “İnsan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının təmin edilməsi sahəsində tədbirlər haqqında” 22 fevral 1998-ci il tarixli Fərman əhəmiyyətli yer tutur. Həmin Fərmanda qeyd olunur ki, Azərbaycan Respublikası müstəqillik qazandıqdan sonra Beynəlxalq Dövlətlər Birliyinin tamhüquqlu üzvü kimi əsrlərin sınağından çıxmış ümumbəşəri dəyərlərin üstünlüyünü qəbul edərək, demokratik-hüquqi və dünyəvi dövlət quruculuğunun özünün inkişaf yolunu seçmişdir.Azərbaycan Respublikasının Prezidenti öz Fərmanı ilə müvafiq orqanlar və strukturlar qarşısında belə bir vəzifə də qoymuşdur ki, “Ermənistanın Azərbaycana təcavüzü nəticəsində qaçqın və məcburi köçkünlərin pozulmuş hüquqlarının bərpası və onlara dəymiş zərərin ödənilməsi məqsədi ilə müvafiq beynəlxalq qurum və təşkilatlara müraciətlərin qəbul olunmasını təmin etsinlər”. Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinə isə “İnsan hüquqlarına dair beynəlxalq aktların öyrənilməsi məqsədilə respublikanın ali, orta ixtisas və orta məktəbləri üçün insan hüquq və azadlıqlarına dair dərsliklərin hazırlanmasını, olimpiadaların, müsabiqələrin, festivalların və digər tədbirlərin keçirilməsini təmin etmək tapşırılmışdır”.
Bütövlükdə, Azərbaycan Prezidentinin bu Fərmanında insan hüquqlarının qorunması sahəsində fəaliyyətin bütün istiqamətləri əhatə edilmişdir. Həmin aktın qəbul olunması ölkədə insan hüquqları və azadlıqlarının müdafiə və təmin edilməsi siyasətinin səmərəli həyata keçirilməsinə, müvafiq qurumların yaradılmasına təkan vermişdir
Beləliklə, həm də mütərəqqi demokratik ideyalara sadiq olan Ümummilli Liderin rəhbərliyi ilə Azərbaycanda dünyəvi, hüquqi, demokratik dövlət quruculuğu başlanıb, bunun üçün daim təkmilləşdirilən möhkəm hüquqi baza formalaşdırılıb. Bu məqsədlə zamanın tələblərinə cavab verən genişmiqyaslı hüquqi islahatların reallaşdırılmasına həmişə Ulu Öndərin rəhbərliyi altında xüsusi diqqət yetirilib, yerli qanunvericilik bazası qabaqcıl beynəlxalq təcrübəyə müvafiq olaraq daha təkmilləşdirilərək mükəmməl formaya salınıb
Ölkəmizdə aparılan hüquq islahatlarının mühüm tərkib hissəsi olaraq dövlət və yerli özünüidarəetmə orqanları, vəzifəli şəxslər tərəfindən pozulan insan hüquqları və azadlıqlarının bərpa edilməsi məqsədilə 2001-ci ildə demokratik dövlətlərin hüquq sistemində mühüm rol oynayan qeyri-məhkəmə müdafiə mexanizmi – Azərbaycan Respublikasının İnsan hüquqları üzrə müvəkkili (ombudsman) institutu yaradıldı. Qanunvericilik tədbirləri çərçivəsində yeni hüquq sisteminin fəaliyyət göstərməsi üçün Cinayət, Cinayət-Prosessual, Mülki, Mülki Prosessual, Əmək, Ailə, İnzibati Xətalar, Gömrük, Vergi və digər məcəllələri, “Notariat haqqında”, “Dövlət məhkəmə ekspertizası fəaliyyəti haqqında”, “Təhqiqat, istintaq, prokurorluq və məhkəmə orqanlarının qanunsuz hərəkətləri nəticəsində fiziki şəxslərə vurulmuş ziyanın ödənilməsi haqqında”, “Vətəndaşların hüquq və azadlıqlarını pozan qərar və hərəkətlərdən məhkəməyə şikayət edilməsi haqqında” və digər qanunlar qəbul edildi.
Avropa Şurasına üzvlük ərəfəsində Azərbaycan ümumavropa hüquq məkanına inteqrasiya olunmağa başladı. Ölkəmiz 2001-ci il yanvarın 25-də Avropa Şurasına üzv qəbul edildi, Avropa İnsan hüquqları Konvensiyasına qoşuldu və bununla Avropa İnsan hüquqları Məhkəməsinin yurisdiksiyasını qəbul etdi. Azərbaycanın Avropa Şurasının sənədlərinə qoşulması milli qanunvericiliyin təkmilləşməsi, Avropa standartlarına cavab verən yeni qanunların qəbul edilməsi prosesini daha da sürətləndirdi.
Ümummilli lider Heydər Əliyevin başqa sahələrdə olduğu kimi, ölkəmizin hüquq sistemində də fəaliyyətin yüksək tələblər səviyyəsində qurulması üzrə xidmətləri öz bəhrəsini bu gün də verməkdədir. Onun başladığı köklü islahatların nəticəsidir ki, müasir Azərbaycan hüquq sisteminin inkişafı davamlı prosesə çevrilmişdir.
Həyata keçirilən səmərəli hüquqi islahatlar Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyev tərəfindən uğurla davam etdirilir.
Beləliklə, “Müharibədə qalib gəldi — indi sülhü qazandı” ifadəsi yalnız emosional-siyasi şüar deyil, həm daxili siyasi sabitlik, həm də xarici strateji imic üçün işlənmiş çox sektorlu kommunikasiya alətidir. Bakı, status-kvonu dəyişdirərək, öz ərazi bütövlüyü və sərhəd suverenliyini beynəlxalq hüquq çərçivəsində daha güclü müdafiə etmək niyyətindədir.İçərisində olduğumuz bu reallıqların memarı mahir diplomat, Prezident İlham Əliyevin siyasi gedişləri prosesin uğurla nəticələnəcəyinə ciddi inam yaradır.
Məhz Prezidentin apardığı uğurlu siyasətin nəticəsidir ki, şanlı Ordumuz 44 günlük Vətən müharibəsində mənfur düşməni məğlub edərək, 30 ildən sonra əzəli torpaqlarımızı işğaldan azad edib.
Vətən müharibəsinin başlandığı 2020-ci il 27 sentyabr tarixindən bütün xalq Ali Baş Komandanın ətrafında daha sıx birləşdi. Yüksək vətənpərvərlik ruhuna malik on minlərlə Azərbaycan gəncləri cəbhəyə könüllü getmək üçün müraciət etdilər. Yaşından, peşəsindən asılı olmayaraq hər bir Azərbaycan vətəndaşı torpaqlarımızın azad edilməsi üçün əlindən gələni əsirgəmirdi. Xalq misli görünməmiş həmrəylik nümayiş etdirdi ki, bu da Xalq-Prezident birliyinin, xalqın ölkənin liderinə dərin inamının parlaq nümunəsi idi və bu birlik qələbəmizin təminatı oldu.
Ordumuzun tarix yazdığı 44 gün ərzində Prezident İlham Əliyevin dünyanın mötəbər kütləvi informasiya vasitələrinə verdiyi müsahibələrində beynəlxalq hüquqi normalar çərçivəsində olan Azərbaycanın haqlı mövqeyi tamlığı ilə sərgiləndi.
Müzəffər Prezidentimiz, Ali Baş Komandan, istedadlı sərkərdə və diplomat İlham Əliyev xalqımızı və ordumuzu ətrafında dəmir yumruq kimi sıx birləşdirərək 30 il işğal altında qalmış torpaqlarımızı azad etdi, yüz minlərlə keçmiş məcburi köçkün soydaşlarımızın ata-baba yurdlarına qayıtması problemini aradan qaldırdı.
Azərbaycan düşmən ordusunu darmadağın etməklə Ermənistanı kapitulyasiyaya məcbur etdi. Vətən müharibəsindəki Zəfər dövlətimizin hərtərəfli inkişafı üçün yeni üfüqlər açdı. Bu qələbə xalqımızın birliyinin qüdrətini, ruh yüksəkliyini və torpaqlarımızı qorumaq əzmini daha da yüksəltdi. Bu möhtəşəm tarixi qələbə bütün təşkilatların fəaliyyətinə də yeni nəfəs verdi.
Ölkə prezidenti İlham Əliyevin və Birinci Vitse-prezident Mehriban Əliyevanın rəhbərliyi ilə Qarabağda və Şərqi Zəngəzurda sürətlə aparılan geniş bərpa-quruculuq işləri yeni zirvələrə, yeni intibaha doğru aparan yolun başlanğıcı oldu və hazırıda da uğurla davam edir.Reallaşan layihələr işğaldan azad edilmiş rayon, kənd və qəsəbələrin sosial-iqtisadi inkişafına təkandır. İrimiqyaslı layihələr sırasında beynəlxalq hava limanları, “yaşıl enerji” zonasının yaradılması məqsədilə pilot layihələr qismində bəzi yerlərdə “ağıllı şəhər” və “ağıllı kənd” konsepsiyalarının tətbiqinə start verilməsi və s. ərazilərdə aparılan abadlıq-quruculuq işləri Böyük Qayıdışın təntənəsidir.
Qayıdış hüququ həm fərdi-mülki, həm də kollektiv-milli ölçüyə malik olan fundamental hüquqdur. Beynəlxalq hüquq doktrinasında bir neçə əsas prinsip və sənədlər ona əsaslanır. Qayıdış hüququnun fundamental universallığı beynəlxalq hüququn hərəkət azadlığı hüququna və insanın vətəndaşlıq hüququna dair ümumi normalarından irəli gəlir. Ümumdünya İnsan Hüquqları Bəyannaməsi və Mülki və Siyasi Hüquqlar Haqqında Beynəlxalq Pakt kimi əsas beynəlxalq sənədlər məcburi köçkünlüyün bütün formalarının tam tərifini verməsə də, onların öz ölkəsinə və ya yaşadığı əraziyə qayıtmaq hüququnu dəstəkləyən prinsipləri təsbit edir.
İnsan Hüquqları üzrə Avropa Konvensiyası əlavə müdafiə mexanizmlərini təmin edir və köçkünlərin hüquqları ilə birbaşa bağlıdır. Belə ki, Avropa İnsan Haqları Məhkəməsi (AİHM) dəfələrlə Dağlıq Qarabağla bağlı işlərə, o cümlədən “Çıraqov və digərləri Ermənistana qarşı” (2015) işlərinə baxmışdır. Beynəlxalq münaqişə ilə bağlı bu işin xüsusiyyətlərindən biri ərizəçilərin hüquqlarının pozulmasının Azərbaycan Respublikasının suveren ərazisində baş verməsidir. Lakin bu pozuntulara görə məsuliyyət Azərbaycan ərazisinin bir hissəsini işğal etmiş Ermənistan Respublikasının üzərinə düşür. Ona görə də ərizəçilərin hüquqlarının pozulması faktını müəyyən etmək üçün Avropa Məhkəməsi ilk növbədə işğal olunmuş ərazinin Ermənistanın nəzarətində olduğunu sübut etməli idi. Avropa Məhkəməsi azərbaycanlı məcburi köçkünlərin hüquqlarının pozulmasının ayrı-seçkilik nəticəsində baş verdiyini təsdiqləyib.
Təhlükəsizlik baxımından digər vacib məsələ minalardan təmizlənmədir. Döyüşlərin getdiyi ərazilərdə mina və partlamamış hərbi sursat təhlükəsi qalmaqdadır. Belə ki, ANAMA-nın məlumatlarına əsasən, Ermənistan ərazimizə 1,5 milyondan çox mina qoyub – bu, dünyada minalarla çirklənmənin ən yüksək göstəricilərindən biridir. 2020-ci ildən bəri 399 mina hadisəsi qeydə alınıb və qurbanların sayı hər il artır. Buna görə də genişmiqyaslı minatəmizləmə və mühəndislik təmizləmə əməliyyatları ailələrin geri qayıtması üçün ilkin şərtdir.
Qarabağa qayıdış infrastrukturun inkişafı ilə paralel olaraq mərhələlərlə həyata keçirilir. Beləliklə, 2025-ci ilə olan məlumata görə, 13 745 nəfər işğaldan azad edilmiş ərazilərə qayıdıb. Beynəlxalq hüquq baxımından Böyük Qayıdış proqramı könüllü və təhlükəsiz qayıdış prinsiplərinə əsaslanır.
Məcburi köçkünlərin Qarabağa qayıtması mürəkkəb və çoxmərhələli prosesdir və beynəlxalq hüquq normalarına, o cümlədən təhlükəsiz və könüllü qayıtmaq hüququna uyğun olaraq həyata keçirilir. “Böyük Qayıdış” proqramı ərazilərin bərpası istiqamətində Azərbaycanın genişmiqyaslı səylərini əks etdirir, lakin onun uğurla həyata keçirilməsi minaların təmizlənməsi və öz evlərinə qayıdan insanların hüquqlarının təmin edilməsini ehtiva edir.
Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevi bildirdiyi kimi, “Qarabağda və Şərqi Zəngəzurda bütün bərpa, yenidənqurma işləri maksimum şəffaf şəkildə aparılır… Bu ilin sonuna qədər, müharibə başa çatandan sonra Qarabağa və Şərqi Zəngəzura 12 milyard manat, yəni, təqribən 7 milyard dollar ətrafında vəsait yatırılır və yatırılacaqdır. Görülən bütün işlər göz qabağındadır. Tender prosedurlarına tam əməl edilir”.
30 ilə yaxın işğal altında olan və 44 günlük Vətən müharbəsi zamanı azad olunan hər bir ərazidə böyük abadlıq-quruculuq işlərinə başlanılıb. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev çıxışlarının birində “Bizim ölkəmiz üçün yeni dövr başlayır”, – deyərək artıq ölkəmizdə yeni dövrün başlandığını bildirmişdi: “Yeni quruculuq dövrü, inkişaf dövrü, azad edilmiş ərazilərimizin bərpası dövrü. Mən tam əminəm ki, Azərbaycan xalqı bu dövrdə də birlik, həmrəylik göstərəcək, güclü iradə göstərəcək. Azərbaycan xalqı yenə də birləşərək dağıdılmış bu şəhərləri, kəndləri bərpa etmək üçün əlindən gələni edəcəkdir. Biz bundan sonra böyük və qürurlu xalq kimi yaşayacağıq. Beynəlxalq müstəvidə öz sözümüzü demişik, bölgədə öz sözümüzü demişik. İstədiyimizə nail olmuşuq və əminəm ki, bundan sonra bizim xalqımızı təhlükəsiz və xoşbəxt həyat gözləyir”.Müasir səviyyəyə çatdırılması istiqamətində çox mühüm layihələr icra olunur. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin imzaladığı sərəncamlar əsasında yol infrastrukturunun təzələnməsi daha da sürətləndirilir. Təbii ki, avtomobil yolları hər bir ölkənin iqtisadi qüdrətinin göstəricisidir. Ölkənin istehsal və sənayenin bütün sahələrinin inkişafı birbaşa olaraq yol örtüyünün hansı vəziyyətdə olmasından asılıdır. Rayonlar, kəndlər və qəsəbələrarası avtomobil yolu layihələrinin icrası uğurla həyata keçirilir.
Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin tapşırıq və göstərişlərinə əsasən, abadlıq-quruculuq işləri sırasında Əhmədbəyli-Füzuli-Şuşa magistral avtomobil yolunun 66-81-ci kilometrliyində görülən işlər də bu sıradadır. Qarabağ və Şərqi Zəngəzur iqtisadi rayonları ərazisində icra olunan və işğaldan azad edilmiş ərazilərimizin sosial-iqtisadi inkişafında mühüm rol oynayacaq yol infrastrukturu layihələrindən olan Füzuli-Hadrut avtomobil yolunun tikintisi sürətlə və keyfiyyətlə yerinə yetirilib. Bu yol başlanğıcını “Zəfər yolu”ndan götürür və yeni inşa edilən Şükürbəyli-Cəbrayıl-Hadrut avtomobil yoluna birləşir.Böyük Qayıdışımız uğurla yerinə yetirilir. Artıq işğaldan azad olunan ərazilərimizin əzəli sakinləri öz dədə-baba yurdlarına qayıdırlar. Zəngilan rayonu Ağalı kəndində canlı həyat yaşanılır, Tərtərin Talış kəndinə, Füzuliyə, eləcə də Laçına köçlər yola salınıb. İnsanların doğma yerlərdən səsləri eşdilir. Təkcə Qarabağ regionuna 2026-cı ilə qədər 140 min insanın dönməsi nəzərdə tutulur. “Müharibədən cəmi üç il yarım vaxt keçib, artıq 6 min keçmiş köçkün öz dədə-baba torpağına qayıdıb və bu proses davam etdirilir. Bu ilin sonuna qədər 20 min köçkün qayıdacaq və hər qayıdan insan Azərbaycan Ordusuna, Azərbaycan rəhbərliyinə minnətdarlıq hissi ilə qayıdır, şəhidlərə Allahdan rəhmət diləmək sözləri ilə qayıdır”, – deyə Azərbaycan Prezidenti bildirib.Respublikanın müxtəlif ərazilərində yataqxana, sanatoriya, pioner düşərgəsi, yarımçıq tikililər və inzibati binalarda müvəqqəti məskunlaşmış ailələrdən ibarət növbəti köç karvanı da əzəli torpaqlarımızda yuva saldı. Bu mərhələdə Füzuli şəhərinə daha 39 ailə – 153 nəfər köçürüldü. Köç Bakı və Sumqayıt şəhərlərindən, Abşeron rayonundan köçürülən 33 ailə (131 nəfər) paytaxtın Qaradağ rayonundan yola salınıb. Yevlax şəhərində, Füzuli və Şamaxı rayonunlarında məskunlaşmış 6 ailə (22 nəfər) də məskunlaşdıqları ərazidən yola salındı. Beləliklə, bu köç də nəzərə alınmaqla Füzuli şəhərinə köçürülən ailələrin ümumi sayı 822-yə (3132 nəfər) çatmış oldu.
Füzulinin Baş planına uyğun olaraq həyata keçirilən və görüləcək işlər buranın yeni və müasir məkan olacağını təsdiqləyir. Baş planda 2040-cı ilədək Füzuli şəhərinin inzibati ərazisinin 1943 hektara, əhalisinin 50 min nəfərə çatdırılması nəzərdə tutulur. Müasir standartlara və memarlıq xüsusiyyətlərinə uyğun inşa ediləcək Füzuli işğaldan azad edilmiş ərazilərdə ən böyük şəhərlərdən biri olacaq. Şəhərdə rahat və müasir həyat şəraitinin təmin edilməsi üçün orta və azmərtəbəli yaşayış binaları, həyətyanı torpaq sahələri olan fərdi evlər inşa ediləcək, təhsil, səhiyyə, mədəniyyət, istehsalat müəssisələri, rekreasiya və digər təyinatlı zonalar yaradılacaq. Burada şəhərsalmanın bütün müasir tələblərinə cavab verəcək üç yaşayış kompleksi inşa olunur. Komplekslərdə ümumilikdə 2462 mənzil olacaq. Təxminən 22,5 hektar ərazidə Mərkəzi park yaradılacaq. Parkda istirahət zonaları, botanika bağı, sıx meşə zonası, piknik və idman meydançaları və s. fəaliyyət göstərəcək.
Hazırda Cəbrayıl şəhərində 712 mənzildən ibarət böyük bir kompleks artıq tikilir və 2 aydan sonra onun bir hissəsi təhvil veriləcək. Həmin bu kompleksə Cəbrayıl şəhərinin sakinləri qayıdacaqlar. Cəbrayıl rayonundakı kompleksə 712 ailənin köçürülməsi nəzərdə tutulur. Hazırda Zəngilanda da böyük abadlıq-quruculuq işləri görülür. 13 binadan ibarət bir kompleks tikilir və sakinlərin 2024-2026-cı illərdə ora köçürülməsi planlaşdırılır. Rayonun Cahangirbəyli kəndində də hazırda tikinti işləri həyata keçirilir. Həmçinin 2024-2026-cı illərdə Cəbrayıl rayonunun Xorovlu qəsəbəsinə, Qubadlı rayonunun Mahruzlu və Zilanlı kəndlərində də artıq tikintilər başlanılıb və həmin bu kəndlərə də köç nəzərdə tutulur.
“2022-2026-cı illər üzrə Dövlət proqramı”na əsasən, Cəbrayıl, Qubadlı və Zəngilana 40 min nəfər köçəcək. Bu proses mərhələli şəkildə həyata keçiriləcək. Ümumiyyətlə, işğaldan azad olunmuş ərazilər yaşıl zona elan edilib və bunun sayəsində bütün inzibati binalarda, qeyri-yaşayış sahələrinin üstündə günəş panelləri istifadə olunur. Bundan əlavə, Zəngilan rayonunun özündə 4 kiçik su elektrik stansiyası artıq fəaliyyət göstərir.
33 il tarix üçün böyük zaman ölçüsü deyil. Amma bu 33 ilin bütün ağrı-acıları, təəssüf və kədər hissləri bir neçə 33 ilin dərd-qəmi qədər ağır və dözülməzdir. Bu baxımdan Azərbaycan xalqı 33 illik tarixi olan ədalətsizliyi – Xocalı faciəsini unuda bilmir. Etiraf edək ki, bu, nə qədər acı və kədərli olsa da, torpaqlarımızın işğaldan azad olunmasından sonra istər-istəməz içimizdən bir qürur hissi də keçir.
Qürurlanırıq ona görə ki, Müzəffər Ali Baş Komandan İlham Əliyevin qətiyyəti və şanlı ordumuzun şücaəti sayəsində ərazi bütövlüyümüz bərpa olunub, 30 ilə yaxın işğal altında olan torpaqlarımız 44 günlük Vətən müharibəsində düşmən tapdağından azad edilib, Xocalı faciəsi qurbanları da bura daxil olmaqla, erməni vandalları tərəfindən qətlə yetirilmiş günahsız soydaşlarımızın qanı yerdə qalmayıb. 2023-cü ilin sentyabrında Qarabağda keçirilən antiterror tədbirləri zamanı tutularaq qolu qandallı Bakıya gətirilən Ermənistan Respublikasının vətəndaşları Arayik Arutyunyan, Arkadi Qukasyan, Bako Sahakyan, Davit İşxanyan, Davit Babayan, Lyova Mnatsakanyan və digərlərinin bu günlərdə Bakı Ağır Cinayətlər Məhkəmə zalında keçirilən məhkəmə prosesi dediklərimizə canlı sübutdur.
Xocalı bizim müqəddəs tarixi yurd yerlərimizdən biridir. Müzəffər Ali Baş Komandan İlham Əliyevin qətiyyəti və ordumuzun şücaəti sayəsində doğma Xocalının qisası yetərincə alınmışdır. İctimaiyyətdə məmnunluq doğuran həm də odur ki, dövlət başçısı İlham Əliyevin, eləcə də Birinci vitse-prezident Mehriban xanım Əliyevanın yorulmaz fəaliyyəti sayəsində işğaldan azad edilən bütün el-obalarımız, yurd yerlərimiz kimi, Xocalı da yenidən qurulur.
Ötən ilin dekabrında ilk qayıdış köçü həyata keçirilən Xocalının Ballıca kəndində artıq 460 keçmiş köçkün yerləşib. Dövlət başçısı cari il fevralın 19-da Ballıca kəndində fərdi evlərin və infrastrukturun bərpası sahəsində görülən işlərlə tanış olub, kəndə köçən bir qrup sakinlə görüşəndə Xocalının Azərbaycan üçün əhəmiyyətini xüsusi olaraq vurğulayaraq bildirib ki, Ballıca kəndi bərpa etdiyimiz və keçmiş köçkünlərin qayıtdığı 1-ci yaşayış məntəqəsidir. Ballıca kəndində 137 ev artıq bərpa edilib və daha 60-a yaxın evin bərpası nəzərdə tutulub. Hazırda kənddə 460 keçmiş məcburi köçkün yerləşib. Dövlət başçısı qeyd edib ki, Vətən həsrəti ilə yaşamış insanlar üçün ən yaxşı şəraiti yaratmaq dövlətimizin borcudur. Xatırladaq ki, 1992-ci ildə ermənilərin ən böyük terror dəstələri məhz Ballıca kəndində məskunlaşmış və burada öz çirkin əməllərini həyata keçirməyə başlamışlar.
Hazırda Xocalıda həyat yenidən qaynayır. İşğaldan azad edilən yurd yerlərimizə qayıdan, orada yaşayan insanların üzlərində sevinc, gözlərində inam, xoşbəxtlik görünür.
İşğaldan azad olunan və üçrəngli bayrağımız dalğalanan ərazilərimizdə müasir infrasturuktur yaradılır və yollar bizi Qarabağa və Şərqi Zəngəzura aparır.
8 avqust 2025 ci ildə Vaşinqton görüşü Azərbaycan-Ermənistan sülh gündəliyinin inkişaf etdirilməsində vacib platforma kimi qiymətləndirilə bilər. ABŞ-ın vasitəçiliyi ilə baş tutan bu görüş şəxsi ambisiyalardan və maraqlardan daha çox regional əməkdaşlığa və dayanıqlı sülhə hədəflənib. Bunu görüş zamanı əldə edilmiş razılıqlara və imzalanmış bəyannamə mətninə baxdıqda tam şəkildə görmək olar.
Memarı dövlətimizin başçısı İlham Əliyev olan sülh gündəliyi çərçivəsində növbəti görüşün dünyanın bir nömrəli ölkəsində və ofisində keçirilməsi Azərbaycan üçün olduqca ciddi siyasi dividendlər qazandırdı.
Vaşinqton görüşü, həmçinin Azərbaycanın yeni diplomatik uğuru kimi də qiymətləndirilir. Belə ki, Birgə Bəyannamənin 2-ci bəndində hər iki ölkənin XİN-ləri qısa müddətdə ATƏT-in hazırkı sədrinə Minsk qrupunun ləğv olunması haqqında müraciət ünvanlayacaqlar. Bu, Azərbaycanın sülh sazişi öncəsi Ermənistan qarşısında qoymuş olduğu iki əsas vacib şərtdən biri idi ki, bunun da artıq real icrası başlanmış hesab oluna bilər.
Digər vacib məsələ isə Ermənistanın öz qanunvericilik aktlarında Azərbaycana qarşı ərazi iddialarını əks etdirən müddəaların çıxarılmasıdır. Artıq Ermənistan rəsmiləri də konstitusiya ilə bağlı dəyişikliklərin 2026-cı ildə ola biləcəyi mesajlarını veriblər
Vaşinqtondakı üçtərəfli görüş və orada sülh sazişinin paraflanması yalnız texniki-diplomatik prosedur deyil, həm də Cənubi Qafqazda yeni strateji arxitekturanın formalaşmasının simvolu kimi qiymətləndirilə bilər. Bu addım, bir tərəfdən, Azərbaycan və Ermənistan arasında uzun illərdir davam edən münaqişə tarixində nadir razılaşdırma nöqtələrindən birini ifadə edir; digər tərəfdən isə ABŞ-ın bölgədə daha aktiv, sistemli və təsirli oyunçu olmaq iradəsinin açıq təzahürüdür.
Ağ Ev görüşün nəticələrini açıqlayarkən “ilkin sülh razılaşmasının paraflanması” ifadəsini işlətdi, bu isə hüquqi qüvvəyə minməsə də, tərəflərin mətndə dəyişiklik etməyəcəklərini göstərən diplomatik siqnaldır. Eyni paketdə ABŞ Prezidenti Donald Tramp həm Azərbaycan, həm də Ermənistanla enerji, texnologiya, infrastruktur və ticarət sahələrini əhatə edən sənədlər imzalayacağını bəyan etdi. Bu kontekstdə diqqəti cəlb edən əsas elementlərdən biri TRIPP — “Trump Route for International Peace and Prosperity” təşəbbüsüdür. Zəngəzur dəhlizi ideyasına bənzər konturları olan bu layihə, əgər icra olunarsa, Cənubi Qafqazın geoiqtisadi xəritəsini dəyişmək potensialına malikdir.
Bu təşəbbüs Vaşinqtonun sülh prosesinə yalnız vasitəçi kimi deyil, həm də siyasi, iqtisadi və təhlükəsizlik zəmanətləri ilə daxil olma niyyətini göstərir. ABŞ rəsmiləri bu prosesi “böyük sülh təşəbbüsü” kimi təqdim edərək, regionun davamlı sabitlik və əməkdaşlıq məkanına çevrilə biləcəyini vurğulayırlar. Lakin paralel olaraq İran və Rusiya açıq narahatlıq və etiraz bəyanatları ilə çıxış ediblər. Tehran bu dəhlizin öz tranzit maraqlarına və sərhəd geosiyasətinə təsir göstərə biləcəyindən ehtiyat edir; Moskva isə postsovet məkanında ənənəvi vasitəçi rolunun zəiflədiyini və təsir imkanlarının məhdudlaşdığını görür.
Prezident İlham Əliyevin çıxışları və hökumət nümayəndələrinin şərhləri həm daxili, həm də xarici auditoriyaya ünvanlanmış strateji mesaj daşıyır. Bu proses Azərbaycanın 2020-ci ildən sonra qazandığı hərbi üstünlüyün diplomatik masada da reallaşdırılmasıdır. Eyni zamanda Azərbaycanı regional logistik mərkəz və etibarlı tərəfdaş kimi möhkəmləndirmək niyyətini əks etdirir. Bu cür ikili çərçivələndirmə həm ictimai legitimlik, həm də xarici aktorlar qarşısında siyasi mövqelərin möhkəmləndirilməsi məqsədi daşıyır.
Bununla belə, paraflanmış mətnin icraata keçməsi mürəkkəb siyasi və praktiki maneələrlə üzləşə bilər. Ermənistan konstitusiyasında dəyişikliklər, TRIPP marşrutunun təhlükəsizliyinin təmin olunması, İran və Rusiya ilə münasibətlərdə gərginliyin idarə edilməsi kimi məsələlər qarşıdakı dövrdə əsas sınaqlar olacaq. Bu faktorlar təkcə ikitərəfli münasibətlərin deyil, ümumilikdə regionun yeni geosiyasi nizamının gələcəyini müəyyən edəcək.
Vaşinqton paraflanması bir mərhələ kimi yekun deyil, başlanğıcdır. Bu mərhələnin uğurla tamamlanması üçün diplomatiya, təhlükəsizlik və iqtisadi layihələrin icrası paralel şəkildə və koordinasiyalı aparılmalıdır. Əks halda, proses ya kağız üzərində qalacaq, ya da yeni gərginlik dalğalarına yol aça bilər. ABŞ üçün bu, Cənubi Qafqazda nüfuzunu möhkəmləndirmək şansı, Azərbaycan üçün isə regional oyun qaydalarını formalaşdırmaq imkanıdır.
Vaşinqtonda sülh sazişinin paraflanması Azərbaycanın müharibədən sonrakı diplomatik gündəliyində həm hüquqi, həm iqtisadi, həm də siyasi baxımdan üçpilləli strateji əhəmiyyət daşıyır. Ən əvvəl, bu hadisə hüquqi-diplomatik leqitimasiya baxımından önəmlidir. ABŞ kimi qlobal gücün vasitəçiliyi və iştirakı ilə baş verən paraflanma Azərbaycanın 2020-ci ildən sonra əldə etdiyi hərbi-siyasi reallıqların beynəlxalq səviyyədə tanınmasına əlavə zəmin yaradır. Əgər sənəddə suverenliyə, sərhədlərin toxunulmazlığına və güc tətbiq etməməyə dair müddəalar konkret şəkildə qeyd olunursa, bu, Bakı üçün yalnız taktiki deyil, strateji-diplomatik qələbə deməkdir. Beləliklə, Azərbaycan münaqişə sonrası nizamın hüquqi sütunlarını beynəlxalq hüquqla uyğunlaşdıraraq öz mövqeyini möhkəmləndirir.
İkinci, geoiqtisadi imkanlar aspekti diqqətəlayiqdir. Zəngəzur dəhlizi ilə oxşarlıq göstərən TRIPP marşrutu, dəmir yolu xətləri, enerji infrastrukturunun inteqrasiyası və tranzit marşrutlarının açılması Azərbaycanın regional nəqliyyat mərkəzinə çevrilməsini sürətləndirə bilər. Bu, yalnız ticarət axınlarının artması və tranzit gəlirlərinin yüksəlməsi ilə məhdudlaşmır; eyni zamanda enerji diplomatiyası sahəsində Bakının əlini gücləndirir, onu Avropa, Asiya və Yaxın Şərq arasında strateji körpü roluna gətirir. ABŞ-ın təşəbbüsə dəstək verməsi dəhlizin yalnız regional deyil, beynəlxalq əhəmiyyət kəsb etdiyini göstərir və bu, Azərbaycanın çoxşaxəli xarici iqtisadi siyasətinə əlavə manevr imkanları qazandırır.Vaşinqtonda paraflanmış saziş Cənubi Qafqaz üçün yeni imkanlar pəncərəsi açmaqla yanaşı, bu prosesin uğurla icrası ciddi risklərin idarə olunmasını tələb edir. İmkanlar spektrində ilk növbədə, regionun geosiyasi sabitliyə doğru yönəlməsi ehtimalı ön plana çıxır. Əgər TRIPP dəhlizi və ona bağlı infrastruktur layihələri reallaşarsa, Ermənistan, Azərbaycan və qonşu dövlətlər arasında iqtisadi inteqrasiya dərinləşə, qarşılıqlı asılılıq mexanizmləri formalaşa bilər. Bu, uzunmüddətli perspektivmünaqişə riskini azaldan və kollektiv rifahı artıran iqtisadi zəmindir. Paralel olaraq, ABŞ və digər Qərb aktorlarının bölgədə iştirakının artması enerji təhlükəsizliyi, alternativ ticarət yolları və rəqəmsal infrastruktur sahələrində inkişaf imkanlarını genişləndirir.Beləliklə, “Müharibədə qalib gəldi — indi sülhü qazandı” ifadəsi yalnız emosional-siyasi şüar deyil, həm daxili siyasi sabitlik, həm də xarici strateji imic üçün işlənmiş çox sektorlu kommunikasiya alətidir. Onun Vaşinqton kimi beynəlxalq platformada səsləndirilməsi isə bu mesajın həm regional, həm də qlobal auditoriyaya yönəldiyini göstərir.Beynəlxalq münasibətlərdə suverenlik və milli müstəqillik prinsiplərinin daha qabarıq vurğulanması ilə paralel gedir. Bakı, status-kvonu dəyişdirərək, öz ərazi bütövlüyü və sərhəd suverenliyini beynəlxalq hüquq çərçivəsində daha güclü müdafiə etmək niyyətindədir.İçərisində olduğumuz bu reallıqların memarı mahir diplomat, Prezident İlham Əliyevin siyasi gedişləri prosesin uğurla nəticələnəcəyinə ciddi inam yaradır. Cənab prezidentin təbirincə desək o nəyi necə, nə vaxt etmək lazım olduğunu yaxşı bilir. Biz Azərbaycan xalqı olaraq hər zaman Ali Baş Komandanın uğurlu siyasətinə daim inanıb, ətrafında sıx əminliklə birləşəcik, gücümüz birliyimizdədir.
YENİNEWSTV24.AZ
Məmmədova Vəfa Yaqubəli qızı Hüquq üzrə fəlsəfə doktoru,Dünya Tibbi Hüquq Assosiasiyasının üzvü
